|
ΠΑΓΚΥΠΡΙΟΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ
|
|
|
(1998) 1 ΑΑΔ 1147
ANΩΤΑΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΚΥΠΡΟΥ
ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑ
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΦΕΣΗ ΑΡ. 9660
ΕΝΩΠΙΟΝ: Π. ΑΡΤΕΜΗ, Γ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗ, ΦΡ. ΝΙΚΟΛΑΪΔΗ, Δ.Δ.
Βάσος Α. Κούρρης, Ν. Νικολαϊδη 8 Λάρνακα,
Εφεσείων/ενάγων
και
Μαρία Παπαδοπούλου, Τρίτωνος 9, Λάρνακα,
Εφεσίβλητη/εναγομένη
και
Παναγιώτης Νικολάου, από τη Λάρνακα,
Τριτοδιάδικος
-----------
27.5.1998
Για τον Εφεσείοντα: Α. Φράγκος
Για την Εφεσίβλητη: Χρ. Χρυσάνθου
-------------
ΑΡΤΕΜΗΣ,Δ.:
Την απόφαση του Δικαστηρίου θα δώσει ο Κωνσταντινίδης Δ.------------
Α Π Ο Φ Α Σ Η
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ,Δ.: Ο εφεσείων οδηγούσε το μοτοποδήλατο με αρ. ΜΝ 154 κατά μήκος της λεωφόρου Γρ. Διγενή, στη Λάρνακα. Συγκρούστηκε με το αυτοκίνητο με αρ. UE 118 που οδηγούσε η εφεσίβλητη-εναγόμενη από την αντίθετη κατεύθυνση, καθαρά μέσα στην πλευρά του, πλάτους 5μ., σε απόσταση 2.70μ. από τη διαχωριστική γραμμή. Και στη συνέχεια, με το αυτοκίνητο με αρ. RU 444 του
τριτοδιαδίκου που είχε προβάλει από την κάθετη πάροδο, στα αριστερά του.
Το Πρωτόδικο Δικαστήριο έκρινε πως η εφεσίβλητη ευθυνόταν αποκλειστικά. Και επεδίκασε υπέρ του εφεσείοντα £7,000 ως γενικές αποζημιώσεις για τον τραυματισμό και τις επιπτώσεις του και μόνο £12 ως ειδικές αποζημιώσεις, για ιατρικά έξοδα. Απέρριψε συναφώς την αξίωσή του για απώλεια εισοδήματος. Ο εφεσείων αμφισβητεί την ορθότητα της απόφασης σε σχέση με την απώλεια του εισοδήματος, το ύψος των γενικών αποζημιώσεων και την ημερομηνία έναρξης του τόκου γι΄αυτές. Η εφεσίβλητη, με Ειδοποίηση σύμφωνα με τη Δ.35 θ.10 των Θεσμών Περί Πολιτικής Δικονομίας, αμφισβητεί την ορθότητα της απόφασης σε σχέση με την ευθύνη.
Η ΕΥΘΥΝΗ
΄Ηταν η πρόθεση της εφεσίβλητης να στρίψει δεξιά προς την πάροδο και, κατά την εκδοχή της, όταν έφτασε στο ύψος της κινήθηκε προς το κέντρο του δρόμου και σταμάτησε, για να δώσει προτεραιότητα σε μοτοσυκλετιστή που πλησίαζε από την αντίθετη κατεύθυνση. Κοίταξε προς τα δεξιά και τότε άκουσε κτύπημα στο αυτοκίνητο της και είδε τον μοτοσυκλετιστή να συγκρούεται με το αυτοκίνητο που εκείνη τη στιγμή είδε στο στόμιο της παρόδου. Προώθησε συναφώς τη θέση πως ο εφεσείων είχε, την τελευταία στιγμή, κινηθεί προς τα δεξιά για να αποφύγει το αυτοκίνητο που εξερχόταν από την πάροδο χωρίς να σταματήσει. Εξού και η προσεπίκληση του τριτοδιαδίκου.
Το Πρωτόδικο Δικαστήριο απέρριψε αυτή την εκδοχή. Το αυτοκίνητο του τριτοδιαδίκου είχε προβάλει μέσα στη λεωφόρο γιατί η ορατότητά του ήταν περιορισμένη, αλλά είχε ακινητοποιηθεί. Η κάποια κίνηση του εφεσείοντα προς τα δεξιά είχε προηγηθεί και οδηγούσε πλέον σε ευθεία γραμμή, στην πλευρά του. Η σύγκρουση επεσυνέβη όταν η εφεσίβλητη, έστω με μικρή ταχύτητα, άλλαξε ξαφνικά την πορεία της. Κινήθηκε προς τα δεξιά με κατεύθυνση προς την πάροδο όταν
ο εφεσείων απείχε μόλις 3-4 μέτρα. Δεν του άφησε περιθώριο αντίδρασης και δεν μπορούσε να καταλογιστεί σ΄αυτόν συντρέχουσα αμέλεια. Ούτε ευθύνη στον τριτοδιάδικο.
Η εφεσίβλητη δεν αμφισβητεί την ορθότητα της αξιολόγησης της μαρτυρίας και των διαπιστώσεων του Δικαστηρίου ως προς τα γεγονότα. Υποστηρίζει, όμως, πως από αυτές, προκύπτει συντρέχουσα αμέλεια του εφεσείοντα. Ας σημειωθεί πως εγκατέλειψε το μέρος της Ειδοποίησής της με την οποία έθετε και θέμα ανατροπής της πρωτόδικης απόφασης αναφορικά με την ευθύνη του τριτοδιαδίκου. Θεωρεί η εφεσίβλητη πως συνδέεται με το ατύχημα η κίνηση του εφεσείοντα προς τα δεξιά για να αποφύγει το αυτοκίνητο του τριτοδιαδίκου. Και, πως, παρέλειψε ο εφεσείων να δει το αυτοκίνητο της όταν μάλιστα είχε δείξει πως θα έστριβε
προς τα δεξιά. Επικαλείται το γεγονός ότι η ταχύτητά της ήταν μικρή και μέμφεται τον εφεσείοντα γιατί δεν χρησιμοποίησε τα φρένα του.
Δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε. Παραγνωρίζει η εφεσίβλητη την ουσία των διαπιστώσεων του Πρωτόδικου Δικαστηρίου, τις οποίες επικαλείται. Το αυτοκίνητο του τριτοδιαδίκου είχε ήδη σταματήσει και η κίνηση του εφεσείοντα προς τα δεξιά είχε προηγηθεί και δεν είχε καμιά σχέση με το ατύχημα. ΄Εγινε μέσα στην πλευρά του εφεσείοντα και τότε η εφεσείουσα εκινείτο στη δική της πλευρά. Η σύγκρουση προκλήθηκε όταν ξαφνικά, όπως βρήκε το Πρωτόδικο Δικαστήριο, άλλαξε πορεία η εφεσείουσα. Αυτό είναι καθοριστικό. ΄Οπως και η ελάχιστη απόσταση που τους χώριζε εκείνη τη στιγμή. Δεν άφηνε στον εφεσείοντα δυνατότητα για προσπάθεια αποφυγής της σύγκρουσης. Τα συμπεράσματα στα οποία κατέληξε το Πρωτόδικο Δικαστήριο, ενόψει των διαπιστώσεων του, ήταν ορθά.
ΟΙ ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΕΙΣ
Ο εφεσείων, περίπου 35 χρόνων τότε, υπέστη ανοικτό συντριπτικό κάταγμα του κάτω τρίτου της δεξιάς κνήμης και περόνης. Υπό γενική αναισθησία του έγινε συρραφή του τραύματος, ανάταξη του κατάγματος και ακινητοποίησή του με γύψο και δύο ενσωματωμένες βελόνες. Η μετεγχειριτική περίοδος ήταν ομαλή, και απελύθη από το Νοσοκομείο Λάρνακας δέκα μέρες μετά την εισαγωγή του, στις 30.11.90. Σε περίπου ένα μήνα αφαιρέθηκαν οι βελόνες και αφού επήλθε ικανοποιητική πόρωση του κατάγματος, σε πέντε μήνες από τον τραυματισμό, αφαιρέθηκε ο γύψος και ακολούθησε φυσιοθεραπεία. Τουλάχιστο ως τον Ιούνιο του 1991 ο εφεσείων βάδιζε με τη βοήθεια βακτηριών μασχάλης και ως τις 18.10.91 που κάλυπτε το τελευταίο από τα ιατρικά πιστοποιητικά που παρουσιάστηκαν εκ συμφώνου, δεν ήταν σε θέση να αναλάβει εργασία. Το Πρωτόδικο Δικαστήριο, ενόψει των ιατρικών πιστοποιητικών που κατατέθηκαν και της μαρτυρίας του εφεσείοντα, συνόψισε την κατάσταση ως εξής:
"΄Εχοντας υπόψη ότι ο ενάγοντας υπέστη ένα σοβαρό τραυματισμό που τον ταλαιπώρησε για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα με έντονο πόνο αρχικά ένεκα της χειρουργικής επέμβασης και τον ανάγκασε στη συνέχεια να υποβάλλεται σε φυσιοθεραπεία για βελτίωση της κίνησης στο πόδι του όπως και ότι μέχρι σήμερα υφίσταται ελαφρό περιορισμό στις κινήσεις με συνεπακόλουθα ενοχλήματα στις αλλαγές του καιρού και ελαφρά δυσκολία κατά τη βάδιση, καταλήγω ότι ποσό της τάξεως των £7,000.- είναι ικανοποιητικό υπό τις περιστάσεις".
Ο εφεσείων παραπονείται πως δεν αποτιμήθηκε ορθά ο τραυματισμός και οι επιπτώσεις του ιδίως ενόψει, όπως ανάφερε, της συνεχούς πτώσης της αγοραστικής αξίας του χρήματος και της τάσης για αύξηση των αποζημιώσεων.
Το Πρωτόδικο Δικαστήριο, με εκτεταμένη αναφορά στη νομολογία, καθοδηγήθηκε ορθά ως προς τις αρχές που διέπουν το θέμα και δεν διακρίνουμε περιθώριο για επέμβαση προς αύξηση του ποσού που επιδικάστηκε.
ΟΙ ΕΙΔΙΚΕΣ ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΕΙΣ
Α. Η απώλεια μισθών
Ο εφεσείων ήταν με άδεια ασθενείας από τις 20.11.90 ως τις 31.12.91 και το Πρωτόδικο Δικαστήριο δέχθηκε πως πράγματι δεν ήταν σε θέση να εργαστεί και δεν εργάστηκε κατά την περίοδο αυτή. Απόρριψε, όμως, τη διεκδίκηση του για αποζημιώσεις ίσες προς το μισθό του, με την ακόλουθη αιτιολογία:
"Ο ενάγοντας όμως δεν ανέφερε ότι κατά την περίοδο 20.11.90 μέχρι 31.12.91 που ήταν με άδεια ασθενείας δεν πληρώθηκε. Θα μπορούσε να λεχθεί ότι αυτό εξυπακούεται όμως με βάση τα όσα ανέφερα πιο πάνω ως προς τις ειδικές ζημιές ότι πρέπει να αποδεικνύονται με μαρτυρία δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι το μέρος αυτό έχει αποδειχθεί."
Αναφέρθηκε επί του προκειμένου σε σειρά αποφάσεων αναφορικά με την υποχρέωση του ενάγοντα να αποδεικνύει τη ζημιά του με θετική μαρτυρία. (Βλ.
Demetrios Emmanuel & Αnother v. Andronicos Nicolaou & Αnother (1977) 1 C.L.R. 15, Aloupou & Αnother v. Hadjigeorghiou & Another (1984) 1 C.L.R. 475, Λαζούρας ν. Σκυλλουριώτου (1992) 1 Α.Α.Δ. 168 και Θεμιστοκλέους ν. Παρασκευά (1992) 1 Α.Α.Δ. 498).Κρίνουμε βάσιμη την εισήγηση του ευπαίδευτου συνήγορου του εφεσείοντα πως αυτό το μέρος της πρωτόδικης απόφασης πρέπει να παραμεριστεί. ΄Ηταν όλο το νόημα της μαρτυρίας του εφεσείοντα που, ας σημειωθεί, δεν αντεξετάστηκε ως προς αυτά, πως η απουσία του από την εργασία του λόγω του τραυματισμού του είχε ως επακόλουθο την απώλεια των μισθών του. Τους οποίους αξίωνε ως απλήρωτους με την έκθεση απαίτησής του. ΄Αλλη προσέγγιση θα αναδείκνυε ως εντελώς άσχετη την αναφορά του στο ύψος του μισθού του και στην περίοδο κατά την οποία παρέμεινε εκτός εργασίας.
Στο πλαίσιο της μαρτυρίας και της αντιδικίας εξυπακουόταν, όπως το είδε και το Πρωτόδικο Δικαστήριο, πως δεν είχε πληρωθεί μισθούς ο εφεσείων κατά την περίοδο της απουσίας του από την εργασία του. Και η έλλειψη μαρτυρίας από την πλευρά της εφεσίβλητης που θα ανέτρεπε αυτή τη λογική των πραγμάτων, θα έπρεπε να οδηγήσει στην επιδίκαση του ποσού.
΄Εχουμε τα στοιχεία και θα το επιδικάσουμε εμείς. Κατά τη διαπίστωση του Δικαστηρίου ο εφεσείων αμειβόταν με £370.- το μήνα και η αριθμητική πράξη οδηγεί στο ποσό των £4,686.-
Β. Τα φιλοδωρήματα
Ο εφεσείων εργαζόταν σε σταθμό βενζίνης. Δουλειά του ήταν να εφοδιάζει τα αυτοκίνητα με βενζίνη. Πρόσφερε όμως και πρόσθετες εξυπηρετήσεις στους πελάτες. Τοποθετούσε αέρα στα λάστιχα των αυτοκινήτων ή νερό στη μηχανή τους και καθάριζε τα τζάμια τους. Γι΄αυτά, όπως κατέθεσε, εξασφάλιζε πρόσθετο εισόδημα από φιλοδωρήματα. Περίπου £100.- κάθε μήνα.
Το Πρωτόδικο Δικαστήριο χαρακτήρισε τον εφεσείοντα ως ειλικρινή, σε γενικές γραμμές όπως το έθεσε, και αποφάσισε να στηριχτεί στη μαρτυρία του. ΄Οχι όμως, ως προς τα φιλοδωρήματα. Δεν πείσθηκε γι΄αυτά επειδή, όπως εξήγησε, "καμιά αναφορά ή περιγραφή δεν έδωσε του σταθμού βενζίνης στον οποίο εργαζόταν". Και, επίσης, επειδή "δεν έδωσε λεπτομέρειες ούτε αν ήταν ο μοναδικός υπάλληλος ούτε πόσα αυτοκίνητα εξυπηρετούσε καθημερινά ώστε να κριθεί αν το ποσό αυτό εδικαιολογείτο". Ούτε "ξεχώρισε επίσης το μισθό από την προμήθεια".
Ο εφεσείων αναφέρθηκε στο σταθμό βενζίνης στον οποίο εργαζόταν και προσδιόρισε το ύψος των φιλοδωρημάτων που έπαιρνε για τις εξυπηρετήσεις που εξειδίκευσε. Είναι γεγονός πως δεν επεκτάθηκε σε λεπτομέρειες αλλά το κρίσιμο είναι πως δεν αντεξετάσθηκε καθόλου ως προς αυτή την πτυχή της μαρτυρίας του. ΄Η για οτιδήποτε αφορούσε στο ύψος των απολαβών του. Ούτε προσκομίστηκε μαρτυρία γι΄ αυτά από την εφεσίβλητη. ΄Οσα ανέφερε το Πρωτόδικο Δικαστήριο δεν είχαν αναδειχθεί ως σχετικοί παράγοντες κατά την ακροαματική διαδικασία. Ενώπιον του Δικαστηρίου υπήρχε η μαρτυρία του εφεσείοντα, τον οποίο έκρινε ειλικρινή, και τίποτε άλλο.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε πως δικαιολογείτο η αποκοπή αυτού του ποσού για τους λόγους που δόθηκαν. Θα προσθέταμε πως εδώ η παράλειψη αντεξέτασης από την οποία και θα αναμενόταν να προκύψουν όσα στοιχεία η εφεσίβλητη θα θεωρούσε σχετικά προς έλεγχο της μαρτυρίας του εφεσείοντα, ισοδυναμούσε με παραδοχή. [Βλέπε A.C.T. Textiles v. Zodhiatis (1986) 1 C.L.R. 89, Adidas v. Jonitexo Ltd (1987) 1 C.L.R. 383, Aloupou & Another v. Hadjigeorghiou & Another (ανωτέρω)]. Ο ευπαίδευτος συνήγορος των εφεσίβλητων αναγνώρισε ενώπιόν μας πως, ενόψει της μαρτυρίας που είχε προσαχθεί, θα μπορούσε να είχε επιδικασθεί το ποσό, και επικροτούμε τη στάση του. Στη βάση των £100.- μηνιαίως, ο εφεσείων δικαιούται σε £1,266.-
Γ. Ο τόκος
Το Πρωτόδικο Δικαστήριο επιδίκασε τόκο για τις γενικές αποζημιώσεις από την ημέρα καταχώρισης της έκθεσης απαίτησης. Με την Ειδοποίηση ΄Εφεσης φέρεται ως ορθή ημερομηνία εκείνη της γέννησης του αγώγιμου δικαιώματος αλλά ενώπιόν μας ο κ. Φράγκος, με αναφορά στη Φοινικαρίδης & άλλη ν. Γεωργίου & άλλων (1991) 1 Α.Α.Δ. 475, πρότεινε την ημέρα επίδοσης του κλητηρίου εντάλματος. Ο κ. Χρυσάνθου, όπως δήλωσε, δεν ήταν έτοιμος να βοηθήσει το Δικαστήριο πάνω στο θέμα.
Το θέμα εμπίπτει στη διακριτική εξουσία του Δικαστηρίου. Στην πιο πάνω υπόθεση γίνεται δεκτό πως, γενικά, στην απουσία άλλων στοιχείων που θα δικαιολογούσαν διαφορετική προσέγγιση, σε σχέση με τις γενικές αποζημιώσεις, η ημερομηνία επίδοσης του κλητηρίου εντάλματος προσφέρεται ως ενδεδειγμένο ενακτήριο σημείο. Τονίστηκε ιδιαίτερα, όμως, πως σε όλες τις περιπτώσεις είναι δυνατό να διαδραματίσει ρόλο ο τρόπος με τον οποίο προωθείται η αγωγή προς εκδίκαση. Και προστέθηκε, πως, όπου παρατηρείται αδικαιολόγητη καθυστέρηση θα ήταν λανθασμένο να επιδικάζεται τόκος χωρίς να λαμβάνεται και αυτή υπόψη.
Ο χειρισμός του θέματος από το Πρωτόδικο Δικαστήριο δεν μπορεί παρά να ιδωθεί μέσα στο πλαίσιο της πορείας της αγωγής. Ο ενάγων καθυστέρησε να καταχωρήσει την έκθεση απαίτησής του. Με αίτησή του ζήτησε παράταση γιατί δεν είχε τις ιατρικές εκθέσεις αλλά και μετά την εκπνοή και της δεύτερης προθεσμίας, χρειάστηκε αίτηση της άλλης πλευράς για απόρριψη της αγωγής και επανειλημμένες αναβολές, ως την τελική καταχώρηση της έκθεσης απαίτησης. Ο κ. Φράγκος εισηγήθηκε πως όφειλε το Δικαστήριο να καλέσει τους διαδίκους να προσκομίσουν μαρτυρία για να κρίνει το θέμα. Δεν είχε τέτοια υποχρέωση το Δικαστήριο. ΄Ηταν ευθύνη του εφεσείοντα να θεμελιώσει την όποια αξίωση είχε. Δεν βρίσκουμε ότι δικαιολογείται να παρέμβουμε σε σχέση με τον τρόπο με τον οποίο το Δικαστήριο άσκησε τη διακριτική του εξουσία.
Η έφεση επιτυγχάνει μερικώς και η Ειδοποίηση της εφεσίβλητης απορρίπτεται. Η πρωτόδικη απόφαση επικυρώνεται ως προς τα ζητήματα των γενικών αποζημιώσεων και του τόκου. Παραμερίζεται ως προς τις ειδικές αποζημιώσεις και, επιπρόσθετα προς τα επιδικασθέντα, εκδίδεται απόφαση υπέρ του εφεσείοντα για £5,952. Ενόψει των πιο πάνω, με τόκο ως προς αυτά προς 6% πάνω στο ήμισυ του ποσού από την ημερομηνία καταχώρησης της έκθεσης απαίτησης. (Βλ. Φοινικαρίδης, ανωτέρω, ως προς τις ειδικές αποζημιώσεις). Συνακολούθως τα έξοδα στην πρωτόδικη διαδικασία θα πρέπει να υπολογιστούν στην κλίμακα πέραν των £10,000. Κρίνουμε δίκαιο να επιδικάσουμε υπέρ του εφεσείοντα το μισό των εξόδων της έφεσης.
ΑΡΤΕΜΗΣ, Δ.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ, Δ.
ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ, Δ.
/Μ.Στ.