CyLaw | Αναφορικά μ'εμάς | Επικοινωνία

(1997) 1 ΑΑΔ 1800

Πολιτική Έφεση αρ. 9271

Σύνθεση Δικαστηρίου: ΠΙΚΗΣ, Π., ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ, ΝΙΚΟΛΑΟΥ, ΔΔ.

Εφεσιβλήτων-Εναγόντων,< /P>

- - -

Η απαίτηση και ανταπαίτηση συνεκδικάστηκαν. Μετά από μακρά δίκη το πλήρες Επαρχιακό Δικαστήριο Λεμεσού, απέρριψε τους ισχυρισμούς των εφεσιβλήτων, ότι η συμφωνία ακυρώθηκε το 1984, και συνάμα την απαίτησή τους. Προέβη στο εύρημα ότι οι εφεσίβλητοι αποκήρυξαν μονομερώς τη συμφωνία το 1986 και ακολούθως αρνήθηκαν να ανταποκριθούν σε πρόσκληση του εφεσείοντα να μεταβιβάσουν το κτήμα, βεβαιώνοντας τη διάρρηξη της συμφωνίας. Απέρριψε το αίτημα του εφεσείοντα, για ειδική εκτέλεση της συμφωνίας, εφόσον δεν υπήρξε συμμόρφωση με τις πρόνοιες και δεν συνέτρεχαν οι προϋποθέσεις που θέτει ο περί Πωλήσεως Γης (Ειδική Εκτέλεση) Νόμος, Κεφ. 232 (βλ. τροποποιήσεις Ν.50/70, Ν.96/72 και Ν.51(1)/95). Αποδέχτηκε τη διαζευκτική αξίωση του εφεσείοντα για αποζημιώσεις για διάρρηξη της συμφωνίας του 1978, και επεδίκασε σ΄ αυτόν αποζημιώσεις ύψους £23,916, ποσό ίσο προς τη διαφορά μεταξύ της αξίας του κτήματος, κατά το χρόνο της διάρρηξης και του χρόνου συνομολόγησης της συμφωνίας. Επίσης, διέταξε την επιστροφή του καταβληθέντος τιμήματος αγοράς, £3,750, λόγω κατάρρευσης της συναλλαγής. Το Δικαστήριο απέρριψε την αξίωση του εφεσείοντα για την επιδίκαση τιμωρητικών αποζημιώσεων (exemplary damages). Στην κατάληξη αυτή άχθηκε μετά από θεώρηση της Κυπριακής και Αγγλικής νομολογίας, επί του θέματος.

Ο εφεσείων αμφισβητεί και με την έφεσή του επιδιώκει να ανατρέψει την απόφαση του πρωτοδίκου δικαστηρίου ότι κρίσιμος χρόνος για τον καθορισμό των αποζημιώσεων ήταν ο Ιούλιος του 1986. Επικαλούμενος κυρίως την απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου στη Saab & Another v. Holy Monastery Ay. Neophytos (1982)1 C.L.R. 499, υποστήριξε ότι ο χρόνος καθορισμού των αποζημιώσεων έπρεπε να είναι ο χρόνος της δίκης κατά τον οποίο η αξία του κτήματος ήταν ψηλότερη από το 1986. Δεύτερο, προσβάλλει την απόρριψη της αξίωσής του για τιμωρητικές αποζημιώσεις. Τη θέση του βασίζει στην απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου στην Papakokkinou v. Kanther (1982)1 C.L.R. 65, και την απόφαση του Επαρχιακού Δικαστηρίου Αμμοχώστου (συνεδριάζοντος στη Λάρνακα), στην Constantinides v. Pitsillou and Another (1980) J.S.C. 279.

Α. Χρόνος καθορισμού αποζημιώσεων για τη διάρρηξη σύμβασης.

Αντίθετα με την εισήγηση του εφεσείοντα η απόφαση στη Saab (ανωτέρω), δεν ορίζει το χρονικό σημείο της δίκης ως την κρίσιμη περίοδο για τον καθορισμό των αποζημιώσεων για τη διάρρηξη σύμβασης. Ο χρόνος κατά τον οποίο καθορίζονται οι αποζημιώσεις είναι εκείνος κατά τον οποίο διαρρηγνύεται η σύμβαση. Στο χρονικό εκείνο σημείο αποκρυσταλλώνεται η ζημία και εκάτερος των συμβαλλομένων μπορεί να κατευθύνει τις πράξεις του ανάλογα με τη νέα κατάσταση πραγμάτων. Ο κανόνας αυτός δεν είναι άκαμπτος. Το κοινό δίκαιο αναγνωρίζει ευχέρεια για τον προσδιορισμό της ζημίας σε μεταγενέστερο χρόνο εφόσον το δίκαιο του πράγματος το δικαιολογεί. Είναι παραδεκτός ο καθορισμός των αποζημιώσεων με γνώμονα τα δεδομένα κατά το χρόνο της δίκης όπου το ανυπαίτιο μέρος εύλογα επιδιώκει την εκτέλεση της συμφωνίας και το δικαστήριο αρνείται τη θεραπεία αυτή στο πλαίσιο της διακριτικής του ευχέρειας. Αφετηρία για την παροχή αποζημιώσεων σ΄ εκείνη την περίπτωση, αποτελεί η άρνηση του Δικαστηρίου να διατάξει ειδική εκτέλεση, οπόταν ανακύπτει, σ΄ εκείνο το χρονικό στάδιο, θέμα αποζημιώσεως του αναίτιου μέρους.

Στην προκείμενη περίπτωση η αξίωση του εφεσείοντα για ειδική εκτέλεση της σύμβασης εστερείτο νομικού ερείσματος. Δεν υπήρξε συμμόρφωση με τις πρόνοιες του Κεφ. 232, οπόταν δεν ήταν νομικά εφικτή η ειδική εκτέλεση της σύμβασης. (Βλ. Eleni Andrea Avgousti v. Niovi Papadamou & Another (1968) 1 C.L.R. 66^. Xenis Xenopoulos v. Elli Isidorou Makridi (1969)1 C.L.R. 488.) Η αξίωση του εφεσείοντα για ειδική εκτέλεση δεν απορρίφθηκε κατά την άσκηση της διακριτικής ευχέρειας του Δικαστηρίου, αλλά διότι δεν παρεχόταν η δυνατότητα για τη χορήγηση τέτοιας θεραπείας. Μόνη θεραπεία ήταν η αποζημίωση του εφεσείοντα για τη διάρρηξη της μεταξύ των διαδίκων σύμβασης η οποία σημειώθηκε το 1986.

Η προβολή αβάσιμης αξίωσης για ειδική εκτέλεση δεν μεταβάλλει τα δεδομένα ως προς το χρόνο καθορισμού των αποζημιώσεων. Ούτε οι διαπραγματεύσεις που ακολούθησαν τη διάρρηξη, που έγιναν με πρωτοβουλία των εφεσιβλήτων μετέθεσαν το χρόνο καθορισμού τους. Σκοπός των διαπραγματεύσεων ήταν ο συμβιβασμός της απαίτησης του εφεσείοντα και όχι η εκτέλεση ή η αναβίωση της σύμβασης. Η διάρρηξη της συμφωνίας επήλθε οριστικά τον Ιούλιο του 1986, γεγονός που σηματοδοτεί και το χρόνο καθορισμού των αποζημιώσεων. Η έφεση επί του προκειμένου κρίνεται ανεδαφική.

Εξίσου αβάσιμη είναι η έφεση εναντίον του μέρους της πρωτόδικης απόφασης που αφορά την απόρριψη της αξίωσης του εφεσείοντα για τιμωρητικές αποζημιώσεις. Ούτε η Papakokkinou (ανωτέρω) ούτε η Constantinides (ανωτέρω), που επικαλέστηκε ο εφεσείων δεν προάγουν το αίτημά του για την καταδίκη των εφεσιβλήτων σε τιμωρητικές αποζημιώσεις. Ανεξάρτητα από οποιαδήποτε άλλη επιφύλαξη, καθίσταται σαφές, και στις δύο αποφάσεις, ότι η δυνατότητα επιδίκασης τιμωρητικών αποζημιώσεων περιορίζεται σε περιπτώσεις αστικών αδικημάτων.

Οι περιπτώσεις, στις οποίες μπορεί να διαταχθούν τιμωρητικές αποζημιώσεις, σύμφωνα με τη θεμελιακή Αγγλική απόφαση Rookes v. Barnard (1964)1 All E. R. 367, είναι οι ακόλουθες τρεις όπως διευκρινίζεται στην Papakokkinou (σελ. 75).

Η ίδια προσέγγιση είχε υιοθετηθεί και στην Constantinides. Τόσο στην Papakokkinou, όσο και στην Constantinides, τιμωρητικές αποζημιώσεις επιδικάστηκαν για τη διάπραξη αστικών αδικημάτων, στην πρώτη για το αστικό αδίκημα της παράνομης επέμβασης σε ακίνητη ιδιοκτησία (Άρθρο 43 Κεφ. 148) και στη δεύτερη για το αστικό αδίκημα της παράνομης πρόκλησης διάρρηξης σύμβασης (Άρθρο 34(1) Κεφ. 148). Πρέπει να επισημάνουμε ότι στην Constantinides δεν επιδικάστηκαν τιμωρητικές αποζημιώσεις για τη διάρρηξη της σύμβασης, από τον αντισυμβαλλόμενο, τον εναγόμενο 1. Διατάχθηκαν μόνο εναντίον του εναγομένου 2, ο οποίος δεν ήταν μέρος στη σύμβαση και ο οποίος κρίθηκε ένοχος για το αστικό αδίκημα το οποίο προβλέπεται στο άρθρο 34(1) του περί Αστικών Αδικημάτων Νόμου, Κεφ. 148.

Οι αρχές που διέπουν την επιδίκαση τιμωρητικών ή παραδειγματικών αποζημιώσεων (exemplary damages), αποσαφηνίστηκαν στην Rookes ν. Barnard και επαναβεβαιώθηκαν στην Cassel & Co Ltd v. Broome (1972)1 All E.R. 801. Όπως εξηγείται στην απόφαση του Λόρδου Devlin στη Rookes (ανωτέρω), οι αποζημιώσεις σε αστικά αδικήματα δεν ήταν αυστηρά προκαθορισμένες. Τις διέκρινε πάντοτε στοιχείο ρευστότητας (at large). Εφόσον η αδικοπραγία ήταν ειδεχθής, στο βαθμό που να δικαιολογεί την τιμωρία του αδικοπραγούντος, μπορούσε να καταδικασθεί σε τιμωρητικές αποζημιώσεις. Δεν θα διαπραγματευθούμε τις προϋποθέσεις για την επιδίκαση τέτοιων αποζημιώσεων. Σημειώνουμε μόνο ότι εξαρχής η εξουσία για την επιδίκαση τιμωρητικών αποζημιώσεων είχε ταυτιστεί με τη διάπραξη αστικών αδικημάτων. (Βλ. Wilkes v. Wood (1763) Lofft. 1^. Huckle v. Moncy (1763), 2 Wils. 205^. Tullidge v. Wade (1769), 3 Wils. 18^. Leith v. Pope (1779), 2 Wm. Bl. 1327^. Merest v. Harvey (1814), 5 Taunt. 442^. Sears v. Lyons (1818)2 Stark. 317^. Williams v. Currie (1845), 1 C.B., 841^. Emblen v. Myers (1860), 6 H. & N. 54.) Δεν είναι άσκοπο να υπενθυμίσουμε ότι στα πρώτα χρόνια της εξέλιξης του κοινού δικαίου δεν υπήρχε διάκριση μεταξύ ποινικών και αστικών αδικημάτων. Η αυστηρή διάκριση μεταξύ ποινικών και αστικών αδικημάτων που αναγνωρίστηκε συν τω χρόνω δεν εξάλειψε ολοσχερώς τη δυνατότητα επιβολής χρηματικής τιμωρίας στον κατά το αστικό δίκαιο αδικοπραγούντα^. περιορίστηκε όμως στις τρεις κατηγορίες που αναγνωρίστηκαν στη Rookes ν. Barnard και επαναβεβαιώθηκαν στην Cassel & Co Ltd v. Broome και σειρά μεταγενέστερων αποφάσεων. (Βλ. μεταξύ άλλων Βlackshaw v. Lord (1983)2 All E. R. 311^. AB v. South West Water Services Ltd (1993)1 All E.R. 609^. John v. MGN Ltd (1996)2 All E.R. 35.)

Η αντέφεση.

Και οι δύο πραγματογνώμονες βάσισαν τις εκτιμήσεις τους σε πωλήσεις «συγκριτικών», προς το επίδικο, κτημάτων στην περιοχή. Οι αξία της γης στην περιοχή αντανακλάται στην τιμή πώλησης των «συγκριτικών». Επομένως, ο όποιος επηρεασμός της αξίας της γης στην περιοχή από τη δυνατότητα απαλλοτρίωσης των κτημάτων από την Κυπριακή Εταιρεία Τσιμέντων και την ένταξή της σε περιοχή προνομίου λατομείου αντανακλάται στην τιμή πώλησης της γης. Το επίδικο κτήμα εξαιρέθηκε από τα κτήματα που υπόκειντο σε απαλλοτρίωση το 1990 γεγονός που είχε προδιαγραφεί από συμφωνία με τους εφεσίβλητους η οποία έγινε το 1988.

Σύμφωνα με τον κ. Μουζούρη (Μ.Ε.3), το ενδεχόμενο απαλλοτρίωσης της γης, για λατομικούς σκοπούς, δεν είχε απαραιτήτως δυσμενείς επιπτώσεις στην αξία της γης, ενόψει του διπλασιασμού της αποζημίωσης η οποία καταβάλλεται για απαλλοτρίωση η οποία διενεργείται για μεταλλευτικούς σκοπούς. (Βλ Vassiliko Cement Works Ltd. v. Ioannis Lambrou Violaris (1975)1 C.L.R. 256.) Υπέδειξε, ότι ο αγοραστής γης δεν την αποκτά με την προοπτική απαλλοτρίωσής της. Εν πάση περιπτώσει, ο όποιος επηρεασμός από τα νομικά και φυσικά χαρακτηριστικά της περιοχής αντανακλάτο στην αξία στην οποία διατέθηκαν τα «συγκριτικά» κτήματα. Οι πωλήσεις τους αποτέλεσαν τη βάση για τον καθορισμό της αξίας του επιδίκου κτήματος.

Παρόλο που δεν συμφωνούμε με τη διαπίστωση του πρωτοδίκου Δικαστηρίου, ότι ο κ. Μουζούρης στηρίχτηκε σε εσφαλμένα νομικά δεδομένα αναφορικά με τη δυνατότητα απαλλοτρίωσης του κτήματος για μεταλλευτικούς σκοπούς το σφάλμα ήταν άνευ σημασίας ενόψει του βάθρου της εκτίμησης που συνθέτουν οι πωλήσεις «συγκριτικών» κτημάτων. Συμφωνούμε με το πρωτόδικο Δικαστήριο ότι οι ομοιότητες μεταξύ των κτημάτων που αποτέλεσαν τη βάση για σύγκριση με το επίδικο κτήμα καθιστούσαν την εκτίμηση του κ. Χριστοφόρου ασφαλή οδηγό για τον καθορισμό της αξίας του. Δεν υπήρχε η ίδια ομοιογένεια μεταξύ των «συγκριτικών» που υιοθέτησε ο κ. Μουζούρης και του επιδίκου κτήματος, γεγονός που αμβλύνει τις προϋποθέσεις για σύγκριση, ως προς την αξία του κτήματος κατά τον κρίσιμο χρόνο. Ενόψει των πιο πάνω διαπιστώσεων δεν παρέχεται πεδίο για επέμβαση με την απόφαση του πρωτοδίκου Δικαστηρίου.