|
ΠΑΓΚΥΠΡΙΟΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ
|
|
|
ΑΝΩΤΑΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΚΥΠΡΟΥ
ΑΝΑΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑ
(ΥΠΟΘΕΣΗ ΑΡ. 604/2011)
Π. ΠΑΝΑΓΗ, Δ.
4 Ιουλίου, 2013
ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 146 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Π. ΚΟΥΡΤΕΛΛΑΡΗ,
υπό την ιδιότητα του ως Διαχειριστή της περιουσίας του αποβιώσαντος πατέρα του Πέτρου Κουρτελλάρη δυνάμει διατάγματος του Επαρχιακού Δικαστηρίου Λευκωσίας στην Αίτηση Διαχείρισης αρ. 23/2011
Αιτητής
και
ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
Καθ' ης η αίτηση
Ειρήνη Τουμάζου (κα), για τον Αιτητή.
Θεοδώρα Πιπερή (κα), Δικηγόρος της Δημοκρατίας, για τους Καθ΄ων η αίτηση.
________________________________________________________
Α Π Ο Φ Α Σ Η
Π. ΠΑΝΑΓΗ, Δ.: Στις 18.10.1976 δημοσιεύθηκε η Γνωστοποίηση Απαλλοτρίωσης Αρ.854, μεταξύ άλλων, των τεμαχίων 603, 604 και 66 του Φ/Σχ.ΧΧΧ42/w2, του Συμπλέγματος «Ε» στο χωριό Εργάτες που ανήκαν στον αποβιώσαντα Πέτρο Κουρτελλάρη (στο εξής «ο αποβιώσας»). Σύμφωνα με την εν λόγω Γνωστοποίηση, η απαλλοτρίωση αυτή επιβαλλόταν για τους ακόλουθους λόγους:
«(α) την κατασκευήν οδών και υπονόμων, την εγκατάστασιν αγωγών ηλεκτρικού και υδρευτικού δικτύου και τον διαχωρισμόν αυτής υπό της Κυβερνήσεως εις οικόπεδα προς ανέγερσιν κατοικιών υπό των εκτοπισθέντων δι' αυτοστέγασιν είτε κατόπιν παραχωρήσεως υπό της Κυνερνήσεως χρηματικής ή άλλης βοήθειας είτε άνευ τοιαύτης βοήθειας και
(β) την τυχόν ανέγερσιν υπό της Κυβερνήσεως καταστημάτων και άλλων οικοδομών, σχολικών και υγειονομικών κτιρίων και άλλων ιδρυμάτων, δια τας ανέσεις, χρήσιν και διευκόλυνσιν των εκτοπισθέντων.»
Στις 3.2.1977 δημοσιεύθηκε το σχετικό Διάταγμα Απαλλοτρίωσης Αρ.126.
Μετά την ολοκλήρωση του έργου, ο αποβιώσας, με επιστολή του ημερομηνίας 31.12.1984, ζήτησε την επιστροφή του χώρου που δεν είχε χρησιμοποιηθεί για τους σκοπούς του έργου. Με επιστολή τους ημερομηνίας 19.4.1985 οι καθ' ων η αίτηση πληροφόρησαν τον αποβιώσαντα ότι το αίτημά του δεν μπορούσε να ικανοποιηθεί καθότι στο απαλλοτριωθέν τεμάχιο του έχει αναγερθεί καφενείο, ενώ το υπόλοιπο, που είναι κάτω του 10% της έκτασης που απαλλοτριώθηκε «προορίζεται για τη δημιουργία χώρων πρασίνου του Συνοικισμού». Το αίτημα επαναλήφθηκε με νέα επιστολή ημερομηνίας 4.3.2011 των δικηγόρων, αυτή τη φορά, του διαχειριστή της περιουσίας του αποβιώσαντα.
Οι καθ' ων η αίτηση απάντησαν με επιστολή τους ημερομηνίας 7.4.2011 με την οποία πληροφόρησαν τους δικηγόρους του αιτητή τα ακόλουθα:
«(α) Οι αναφερόμενες ιδιοκτησίες χρησιμοποιήθηκαν για την υλοποίηση διαχωρισμού αυτοστέγασης εκτοπισθέντων επτά (7) οικόπεδα αυτοστέγασης που παραχωρήθηκαν σε εκτοπισθέντες, το αναγκαίο οδικό δίκτυο και δημόσιος ανοικτός χώρος του διαχωρισμού που έχει τοπιοτεχνηθεί και διαμορφωθεί κατάλληλα (νέα τεμάχια με αρ.899 και 900)) και κατά συνέπεια ο σκοπός της απαλλοτρίωσης των ιδιοκτησιών των πελατών σας έχει υλοποιηθεί.
(β) Ο δημόσιος ανοικτός χώρος με νέο αρ. 899 δεν έχει τοπιοτεχνηθεί ακόμη ως δημόσιος ανοικτός χώρος. Αυτό προγραμματίζεται να προωθηθεί σε συνεργασία με το Κοινοτικό Συμβούλιο Εργατών.»
Με την παρούσα προσφυγή, ο αιτητής, διαχειριστής της περιουσίας του αποβιώσαντα, ζητά δήλωση ή απόφαση του δικαστηρίου ότι η άρνηση των καθ' ων η αίτηση να επιστρέψουν τα μη χρησιμοποιηθέντα τεμάχια είναι άκυρη, παράνομη και χωρίς οποιοδήποτε έννομο αποτέλεσμα καθώς και διάταγμα όπως οι καθ' ων η αίτηση επιστρέψουν στον αιτητή τα εν λόγω τεμάχια επί τη καταβολή του αναλογούντος ποσού της απαλλοτρίωσης.
Όπως προκύπτει από την αίτηση αλλά και από την γραπτή αγόρευση του δικηγόρου του αιτητή, το παράπονό του αφορά στο μέρος της ακίνητης ιδιοκτησίας, συνολικού εμβαδού τριών δεκαρίων και 739 τ.μ., που έχει εγγραφεί στα μητρώα ως χώρος πρασίνου, ισχυριζόμενος ότι ο σκοπός της Απαλλοτρίωσης δεν έχει επιτευχθεί όπως, κατά τον ισχυρισμό του, οι καθ' ων η αίτηση έχουν έμπρακτα αναγνωρίσει με το να κηρύξουν τα συγκεκριμένα τεμάχια στις 19.9.2000 - αρκετά χρόνια μετά την ολοκλήρωση του έργου - σε χώρο πρασίνου και να τον εγγράψουν επ' ονόματι της Κυπριακής Δημοκρατίας. Η άρνηση ή παράλειψη των καθ' ων η αίτηση να το επιστρέψουν, συνιστά, εισηγείται, παράβαση του Άρθρου 23(5) του Συντάγματος και του άρθρου 15(1) του περί Απαλλοτρίωσης Νόμου, Ν.15/1962 (όπως έχει τροποποιηθεί), τα οποία προνοούν για την επιστροφή απαλλοτριωθείσας περιουσίας στον ιδιοκτήτη εάν, μετά την παρέλευση τριών ετών από την ημερομηνία κατά την οποία η ιδιοκτησία περιήλθε στην απαλλοτριούσα αρχή, ο σκοπός της απαλλοτρίωσης δεν κατέστη εφικτός. Προς υποστήριξη των θέσεων του παραπέμπει ειδικότερα στην υπόθεση Ζήνων Ευθυμιάδης Εστέϊτς Λτδ ν. Δημοκρατίας (2006) 3 ΑΑΔ 166.
Από την άλλη πλευρά, οι καθ' ων η αίτηση προβάλλουν την ορθότητα και νομιμότητα της προσβαλλόμενης απόφασης, ισχυριζόμενοι ότι οι χώροι πρασίνου εντάσσονται απόλυτα στον σκοπό της απαλλοτρίωσης, δεδομένου μάλιστα ότι το έργο ήταν η δημιουργία οικισμού αυτοστέγασης, ενώ υπογραμμίζουν παράλληλα πως δεν υπάρχει υποχρέωση της διοίκησης να επιστρέψει απαλλοτριωθείσα ιδιοκτησία όταν αυτή εξυπηρετεί τον σκοπό της απαλλοτρίωσης. Στην προκείμενη περίπτωση, εισηγούνται, ο αιτητής λανθασμένα εκλαμβάνει τυχόν «κενούς» ή ανοικτούς χώρους ως «μη χρησιμοποιηθέντες», σημειώνοντας παράλληλα πως οι επίδικοι χώροι πρασίνου, εκτός από ένα μέρος το οποίο προήλθε από το Τεμάχιο 66 και φέρει αριθμό 899, έχουν αξιοποιηθεί με την κατασκευή πάρκου καθώς και υπαίθριου θεάτρου. Προβαίνουν δε σε επισκόπηση της εξέλιξης της έννοιας του «χώρου πρασίνου» και/ή «ανοικτού χώρου» στην πολεοδομική πολιτική και νομοθεσία, εισηγούμενοι πως δεν πρόκειται για καινοφανή και αόριστη έννοια, αλλά για έννοια που πάντοτε θεωρείτο συστατικός όρος κάθε πολεοδομικής ανάπτυξης. Εισηγούνται ακόμα ότι η απόφαση στην υπόθεση Ευθυμιάδης (ανωτέρω) δεν είναι καθοδηγητική για τα δεδομένα της παρούσας υπόθεσης και δεν δημιουργεί τεκμήριο υποχρέωσης επιστροφής απαλλοτριωθείσας ιδιοκτησίας απλώς και μόνο λόγω της έλευσης της τριετίας, επισημαίνοντας ειδικότερα ότι στην υπόθεση εκείνη δεν είχε γίνει οποιαδήποτε σοβαρή ενέργεια προς την υλοποίηση του σκοπού της απαλλοτρίωσης ούτε υπήρξε πρόβλεψη στον Προϋπολογισμό μέχρι την κρίση της υπόθεσης από την Ολομέλεια, δηλαδή μετά από 14 χρόνια, σε αντίθεση με την παρούσα περίπτωση όπου ο σκοπός της απαλλοτρίωσης εκπληρώθηκε και η ιδιοκτησία χρησιμοποιείτο και χρησιμοποιείται για το σκοπό της απαλλοτρίωσης. . Θα πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι κατά τις διευκρινίσεις οι καθ' ων η αίτηση εγκατέλειψαν τις διάφορες προδικαστικές ενστάσεις που εγείρουν στην ένσταση τους.
Προς υποστήριξη των θέσεών τους, οι καθ' ων η αίτηση παραπέμπουν, μεταξύ άλλων, στην υπόθεση Χαράλαμπος Θεοδούλου Μορίτσης κ.ά ν. Δημοκρατίας, Υπ. Αρ. 1800/2006, ημερ. 30.4.2009. Ούτε σε εκείνη την περίπτωση συμπεριλαμβανόταν στη Γνωστοποίηση Απαλλοτρίωσης, όπου εξειδικευόταν ο σκοπός της δημόσιας ωφέλειας, η δημιουργία χώρου ή χώρων πρασίνου. Ωστόσο, το δικαστήριο αποφάνθηκε ότι: «Η διαμόρφωση μέρους του τεμαχίου ως χώρου πρασίνου δεν μπορεί να μην εμπίπτει στον αρχικό σκοπό της απαλλοτρίωσης, που δεν ήταν άλλος από τη δημιουργία οικοπέδων και τη διάθεσή τους για τη μετακίνηση των κατοίκων του χωριού Παλιάμπελα σε καταλληλότερη περιοχή. Η επισήμανση των αιτητών στην επιστολή τους ημερομηνίας 21/8/2006 και στην απαντητική τους αγόρευση ότι, τη χρονική περίοδο δημοσίευσης στην Επίσημη Εφημερίδα της Δημοκρατίας του σχετικού Διατάγματος Απαλλοτρίωσης, δεν υπήρχε σε ισχύ οποιαδήποτε νομοθεσία για δημιουργία χώρων πρασίνου, δε βρίσκω, καθ' οιονδήποτε τρόπο, να επιδρά και να επηρεάζει. Δεν απαιτείται νομοθεσία, για να μπορεί η διοίκηση να προβλέψει για τη δημιουργία δημόσιου χώρου πρασίνου, στα πλαίσια μάλιστα του σκοπού της μετακίνησης ενός ολόκληρου χωριού».
Η απόφαση εκείνη ανατράπηκε κατ' έφεση. Είναι δε λυπηρό που η συνήγορος των καθ' ων η αίτηση παρέλειψε να το αναφέρει κατά τις διευκρινίσεις, ως όφειλε, παρά το ότι ήταν η ίδια που εκπροσώπησε τη Δημοκρατία στην εν λόγω υπόθεση τόσο πρωτόδικα όσο και κατ' έφεση και το δικαστήριο από μόνο του έφερε στο προσκήνιο την απόφαση της Ολομέλειας ζητώντας τις απόψεις της συνηγόρου ενόψει του λόγου της απόφασης.
Η Ολομέλεια στην Χαράλαμπος Θεοδούλου Μορίτση κ.α ν. Δημοκρατίας ΑΕ 86/09 ημερομηνίας 22.11.12 εξέτασε κατά πόσο το μέρος του επίδικου ακινήτου που είχε εγγραφεί στα μητρώα του Κτηματολογίου ως χώρος πρασίνου ενέπιπτε στο σκοπό της απαλλοτρίωσης. Σκοπός της απαλλοτρίωσης ήταν, σύμφωνα με τη Γνωστοποίηση, η οποία δημοσιεύτηκε στις 26.11.1971, «.η κατασκευή οδών και η δημιουργία οικοπέδων και η διάθεση αυτών για την μετακίνηση των κατοίκων του χωριού Παλιάμπελα σε καταλληλότερη περιοχή». Το δικαστήριο υπέδειξε σχετικά τα ακόλουθα:
«Στην Ευθυμιάδης τονίστηκε ότι στις περιπτώσεις όπου η διοίκηση αρνείται να επιστρέψει το απαλλοτριωθέν ακίνητο ο αιτητής έχει υποχρέωση να αποδείξει ότι η διοίκηση παρέλειψε να προβεί σε εκείνες τις ενέργειες που θα ήταν ευλόγως αναγκαίες για την υλοποίηση του έργου. Το κατά πόσο έχει καταστεί εφικτό να πραγματοποιηθεί ο σκοπός της απαλλοτρίωσης είναι ζήτημα που θα κριθεί με αναφορά σε όλα τα αντικειμενικά δεδομένα όπως είχαν διαμορφωθεί αφότου δημοσιεύθηκε η γνωστοποίηση αλλά και εκείνων που ακολούθησαν την απαλλοτρίωση.
Είναι γεγονός ότι στη γνωστοποίηση απαλλοτρίωσης όπου εξειδικεύεται ο σκοπός της δημόσιας ωφέλειας για τον οποίο κρίθηκε αναγκαία η επίδικη απαλλοτρίωση, δεν συμπεριλαμβάνεται η δημιουργία χώρων πρασίνου ούτε γίνεται οποιαδήποτε άλλη αναφορά για τη δημιουργία άλλων χώρων είτε για ανέγερση σχολείου, εκκλησίας κλπ. Προφανώς ο σκοπός της απαλλοτρίωσης καθορίστηκε περιοριστικά και αφορούσε μόνο στην κατασκευή οδών και τη δημιουργία οικοπέδων τα οποία η απαλλοτριούσα αρχή θα διέθετε στους κατοίκους του χωριού Παλιάμπελα για τη μετακίνησή τους σε καταλληλότερη, όπως αναφέρεται περιοχή. Με κάθε εκτίμηση προς την άποψη της συναδέλφου μας που εκδίκασε σε πρώτο βαθμό την προσφυγή, θεωρούμε παρακινδυνευμένη την ευρύτερη ερμηνεία στην οποία προέβη αναφορικά με τους σκοπούς της απαλλοτρίωσης. Κατά τον ουσιώδη χρόνο η δημιουργία χώρων πρασίνου στις αγροτικές κοινότητες ενδεχομένως να μην αποτελούσε προτεραιότητα ή ανάγκη για σκοπούς άνεσης των κατοίκων ή για σκοπούς πολεοδομίας ή γενικά για σκοπούς δημόσιας ωφέλειας στην ευρύτερη έννοια του όρου. Η αναφορά στην εκκαλούμενη απόφαση ότι η πρόβλεψη ενός τέτοιου χώρου ήταν επιβεβλημένη και αιτιολογείται με επάρκεια στην επιστολή του Τμήματος Πολεοδομίας και Οικήσεως ημερ. 25.1.1999 (η σχετική παράγραφος της επιστολής παρατίθεται στη σελίδα 6 ανωτέρω) νομίζουμε πως δεν βοηθά την υπόθεση των εφεσιβλήτων. Τα όσα αναφέρονται στην πιο πάνω επιστολή του Τμήματος Πολεοδομίας και Οικήσεως συνιστούν μεταγενέστερη σκέψη που εκφράστηκε σχεδόν τριάντα χρόνια μετά τον ουσιώδη χρόνο όταν είχαν ήδη αλλάξει γενικά οι αντιλήψεις αναφορικά με τα πολεοδομικά πράγματα και τις σχετικές ρυθμίσεις. Θεωρούμε ότι το περιεχόμενο της προαναφερόμενης επιστολής ουδόλως παρέχει νομικό έρεισμα στην άρνηση των εφεσιβλήτων να επιστρέψουν στους εφεσείοντες το επίδικο μέρος του απαλλοτριωθέντος τεμαχίου. Αν η πρόβλεψη ενός τέτοιου χώρου ήταν επιβεβλημένη, όπως κρίθηκε πρωτοδίκως, η πρόβλεψη αυτή έπρεπε απαραιτήτως να είχε συμπεριληφθεί στη γνωστοποίηση της απαλλοτρίωσης έτσι ώστε οι επηρεαζόμενοι να γνωρίζουν με κάθε δυνατή ακρίβεια τα όρια των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων τους.»
Θεωρώ ότι η παρούσα διακρίνεται στα ουσιαστικά της δεδομένα από την Μορίτση. Κατ' αρχάς συνάγεται από τη Μορίτση πως η απουσία αναφοράς σε κτίρια στη Γνωστοποίηση Απαλλοτρίωσης έτεινε στον περιοριστικό καθορισμό του σκοπού της απαλλοτρίωσης και της δημόσιας ωφέλειας. Σε αντίθεση με τη Μορίτση, στην προκείμενη περίπτωση η Γνωστοποίηση Απαλλοτρίωσης δεν περιορίζεται στην κατασκευή οδών και τη δημιουργία οικοπέδων αλλά εκτείνεται στην, μεταξύ άλλων, τυχόν ανέγερση από την Κυβέρνηση «.καταστημάτων και άλλων οικοδομών, σχολικών και υγειονομικών κτιρίων και άλλων ιδρυμάτων» για, όπως αναφέρεται στη συνέχεια, «τας ανέσεις, χρήσιν και διευκόλυνσιν των εκτοπισθέντων», φράση που κατά την άποψη μου, παρέχει στη διοίκηση κάποια ευχέρεια στον σχεδιασμό και την υλοποίηση του έργου, συμπεριλαμβανομένης της γενικής διάταξης του. Ας σημειωθεί ότι στην προκείμενη περίπτωση, σε απαλλοτριωθέν τεμάχιο του αποβιώσαντα έχει ανεγερθεί καφενείο για τις ανάγκες του Συνοικισμού (βλ. κυανούν 89 στον 2ον τόμο του διοικητικού φακέλου, Τεκμήριο 1), ενώ μέρος του επίδικου χώρου πρασίνου έχει αξιοποιηθεί με την κατασκευή πάρκου και υπαίθριου θεάτρου. Περαιτέρω, δεν διαλανθάνει και της προσοχής του Δικαστηρίου ότι, όπως προκύπτει από το διοικητικό φάκελο, η δημιουργία χώρων πρασίνου, ήταν από την αρχή στις προθέσεις της διοίκησης αφού διαλαμβάνονταν και εμφαίνονται ως τέτοιοι στο Σχέδιο Γενικής Διατάξεως του Συνοικισμού, με ημερομηνία «Σεπτέμβριος 1976» (κυανούν 18, 65 και 225 στον 1ον τόμο του διοικητικού φακέλου, Τεκμήριο 2 και κυανούν 101 και 180 στον 2ον τόμο του διοικητικού φακέλου, Τεκμήριο 1). Αναφέρεται δε, σε επιστολή ημερ. 7.9.1976 του Διευθυντή του Τμήματος Πολεοδομίας και Οικήσεως προς τον Διευθυντή Κτηματολογικού και Χωρομετρικού Τμήματος με αναφορά στο επίδικο έργο ότι το συνημμένο χωρομετρικό σχέδιο έδειχνε «.την περιοχήν, την τελικώς καθορισθείσαν συμφώνως του εκπονηθέντος Σχεδίου Γενικής Διατάξεως δια τον ως άνω σκοπόν», ενώ του ζητούσε παράλληλα όπως ετοιμάσει, μεταξύ άλλων, χωρομετρικά σχέδια προς ενσωμάτωση στην Γνωστοποίηση Απαλλοτρίωσης και το Διάταγμα Επίταξης (Βλ. Παράρτημα 1 στην ένσταση). Περαιτέρω, το γεγονός αυτό, σε συνάρτηση με την επιστολή του Αν. Διευθυντή του Τμήματος Πολεοδομίας και Οικήσεως ημερομηνίας 12.2.1985 προς τον Γενικό Διευθυντή του Υπουργείου Εσωτερικών, στην οποία αναφέρει ότι «.τμήμα των απαλλοτριωθέντων τεμαχίων του κ. Κουρτελλάρη αφέθη για δημιουργία ανοικτών χώρων πρασίνου το οποίο δεν ξεπερνά το 10% σύμφωνα με τη γενικά ακολουθούμενη πολιτική», φαίνεται να υποστηρίζει τη θέση της ευπαίδευτης συνηγόρου των καθ' ων η αίτηση ότι κατά το χρόνο που ενδιαφέρει ίσχυε η «γενική πολιτική» να παραχωρείται ποσοστό 10% για τη δημιουργία ανοικτών χώρων πρασίνου, ειδικά στις περιπτώσεις μεγάλων ιδιοκτησιών, η οποία, σύμφωνα με την εισήγηση, εφαρμόστηκε με μικρές διακυμάνσεις, μέχρι και τη θέσπιση των πολεοδομικών σχεδίων μετά την έναρξη του περί Πολεοδομίας και Χωροταξίας Νόμου (Ν.90/1972), το 1990.
Συμφωνώντας δε με την ευπαίδευτη συνήγορο των καθ' ων η αίτηση θεωρώ πως η δημιουργία χώρων πρασίνου δεν ταυτίζεται με την φύτευση δένδρων ή θάμνων αλλά εντάσσεται σε μια ευρύτερη πολεοδομική αντίληψη που αφορά στην εξασφάλιση ανέσεων και διευκολύνσεων σε κάθε περιοχή ανάπτυξης. Το γεγονός ότι οι επίδικοι χώροι καθορίστηκαν εξ αρχής στο Σχέδιο Γενικής Διατάξεως του Συνοικισμού, πριν από τη Γνωστοποίηση Απαλλοτρίωσης, ως χώροι πρασίνου, ενεγράφησαν και διατηρούνται ως ανοικτοί χώροι πρασίνου καταδεικνύει την πραγμάτωση του σκοπού της απαλλοτρίωσης, παρά το γεγονός ότι μέχρι σήμερα δεν έχουν επιτελεσθεί έργα σε όλους τους επίδικους χώρους με σκοπό την καλύτερη διαμόρφωσή τους ως χώροι πρασίνου.
Για τους λόγους που προσπάθησα να εξηγήσω, θεωρώ ότι οι προβαλλόμενοι λόγοι για επιστροφή δεν ευσταθούν και απορρίπτονται. Συνακόλουθα η προσφυγή αποτυγχάνει και απορρίπτεται με €1000 έξοδα υπέρ των καθ' ων η αίτηση και εναντίον του αιτητή.
Π. Παναγή, Δ.
/ΣΓεωργίου