|
ΠΑΓΚΥΠΡΙΟΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ
|
|
|
ECLI:CY:AD:2015:C235
(2015) 3 ΑΑΔ 77
ΑΝΩΤΑΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΚΥΠΡΟΥ
ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑ
(Αναθεωρητική ΄Εφεση Αρ. 83/2010)
2 Απριλίου, 2015
[ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΥ, ΠΑΜΠΑΛΛΗΣ, ΜΙΧΑΗΛΙΔΟΥ,
ΓΙΑΣΕΜΗΣ, ΨΑΡΑ-ΜΙΛΤΙΑΔΟΥ, Δ/στές]
ΚΥΠΡΟΣ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ,
Εφεσείων-Αιτητής,
ν.
ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ, ΜΕΣΩ
ΤΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΕΙΣΑΓΓΕΛΕΩΣ,
Εφεσιβλήτων-Καθ' ων η Αίτηση.
_________________________
Ειρήνη Δρυμιώτου (κα), για τον Εφεσείοντα.
Θεοδώρα Πιπερή (κα), Δικηγόρος της Δημοκρατίας, εκ μέρους του Γενικού Εισαγγελέα, για τους Εφεσίβλητους.
_________________________
ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΥ, Δ.: Την ομόφωνη απόφαση του Δικαστηρίου θα δώσει ο Δικαστής Γ.Ν. Γιασεμής.
_________________________
Α Π Ο Φ Α Σ Η
Γ.Ν. ΓΙΑΣΕΜΗΣ, Δ.: Με δύο λόγους έφεσης, όμοιου, ουσιαστικά, περιεχομένου, ο εφεσείων επιδιώκει την ανατροπή της πρωτόδικης απόφασης Δικαστή του Δικαστηρίου τούτου, με την οποία απορρίφθηκε η προσφυγή του αρ. 52/2007. Με την προγενέστερη εκείνη διαδικασία, ζητείτο να κηρυχθεί «άκυρη και/ή παράνομη» η συνεχιζόμενη παράλειψη της διοίκησης να του επιστρέψει το απαλλοτριωθέν μέρος κτήματος, στη βάση ότι «τούτο δεν έχει χρησιμοποιηθεί μέσα στα καθοριζόμενα από το Σύνταγμα και το νόμο χρονικά περιθώρια και/ή ο σκοπός για τον οποίο απαλλοτριώθη κατέστη ανέφικτος». Το περί ου ο λόγος μέρος του κτήματος αποτελεί τμήμα της ακίνητης ιδιοκτησίας με αριθμό εγγραφής 146, τεμάχιο 219, φύλλο/σχέδιο ΧΧΙ/46.3.ΧΙΙ και ΧVI, βρίσκεται στον ΄Αγιο Κασσιανό Λευκωσίας και, πριν από την απαλλοτρίωσή του, ανήκε στον εφεσείοντα.
Ο εφεσείων, πρωτοδίκως και κατ' έφεση, στήριξε την προσπάθειά του για επιστροφή του απαλλοτριωθέντος κτήματος στο ΄Αρθρο 23.5 του Συντάγματος, καθώς, επίσης, στο άρθρο 15 του περί Αναγκαστικής Απαλλοτριώσεως Νόμου του 1962, (Ν. 15/1962), όπως αυτός έχει τροποποιηθεί. Η νομοθετική διάταξη, πέραν των επί μέρους ρυθμίσεων, επί της ουσίας μεταφέρει την πρόνοια του ΄Αρθρου 23.5, το οποίο προβλέπει:-
«5. Οιαδήποτε ακίνητος ιδιοκτησία, ή δικαίωμα ή συμφέρον επί τοιαύτης ιδιοκτησίας απαλλοτριωθείσα αναγκαστικώς θα χρησιμοποιηθή αποκλειστικώς προς τον δι' ον απηλλοτριώθη σκοπόν. Εάν εντός τριών ετών από της απαλλοτριώσεως δεν καταστή εφικτός ο τοιούτος σκοπός, η απαλλοτριώσασα αρχή, ευθύς μετά την εκπνοήν της ρηθείσης προθεσμίας των τριών ετών υποχρεούται να προσφέρη την ιδιοκτησίαν επί καταβολή της τιμής κτήσεως εις το πρόσωπον παρ' ου απηλλοτρίωσεν αυτήν. Το πρόσωπον τούτο δικαιούται εντός τριών μηνών από της λήψεως της προσφοράς να γνωστοποιήση την αποδοχήν ή μη ταύτης. Εφ' όσον δε γνωστοποιήση ότι αποδέχεται την προσφοράν, η ιδιοκτησία επιστρέφεται ευθύς άμα αποδοθή παρά του προσώπου το τίμημα εντός περαιτέρω προθεσμίας τριών μηνών από της τοιαύτης αποδοχής.»
Το εν λόγω κτήμα αποτελεί μια από τις 56 ιδιοκτησίες γης και κτηρίων που απαλλοτριώθηκαν με το Διάταγμα 1583, της 14.10.1988, το οποίο ακολούθησε τη σχετική απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου της 14.12.1987 και τη συνακόλουθη αυτής Γνωστοποίηση αρ. 1897 της 18.12.1987. Οι απαλλοτριώσεις έγιναν, προς το σκοπό υλοποίησης του Σχεδίου Αναβίωσης Χρυσαλινιώτισσας, Αγίου Κασσιανού και Ταχτ-ελ-Καλέ, γνωστού και ως Σχεδίου Αναβίωσης Χρυσαλινιώτισσας, ως η προγενέστερη απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου της 9.11.1987. Η πιο πάνω παρέμβαση της πολιτείας κρίθηκε αναγκαία, λόγω της σοβαρής υποβάθμισης που υπέστη η περιοχή, με την εγκατάλειψή της από τους κατοίκους της, συνεπεία της γειτνίασής της με τη νεκρή ζώνη. Σύμφωνα με την απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου ημερομηνίας 9.11.1987, η γη και τα κτήρια που θα απαλλοτριώνονταν θα εκμισθώνονταν στο Δήμο Λευκωσίας, στα όρια του οποίου αυτά βρίσκονται, επί μακροχρόνιας βάσης και έναντι ονομαστικού ενοικίου, το δε Σχέδιο θα χρηματοδοτείτο από την Υπάτη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες.
Οι στόχοι του Σχεδίου ήταν διάφοροι και απέβλεπαν όλοι σε ένα βασικό σκοπό· την αναζωογόνηση, μέσω διαφόρων έργων και κινήτρων, της προαναφερθείσας περιοχής, «με την προσέλευση νεαρών και οικονομικά δραστήριων οικογενειών με παιδιά, αυξάνοντας τον αριθμό των κατοίκων και ενθαρρύνοντας την ιδιοκατοίκηση[1]». Μέσα στους στόχους του, προς επίτευξη του πιο πάνω σκοπού, το Σχέδιο περιλάμβανε, επίσης, «τη δημιουργία χώρων πρασίνου και αναψυχής και τη βελτίωση του περιβάλλοντος της περιοχής αυτής1».
Υπήρξαν ενστάσεις στην εν λόγω Γνωστοποίηση, οι οποίες κατέστησαν τη διαδικασία χρονοβόρα. Αυτές, αφού εξετάστηκαν, απορρίφθηκαν όλες, εκτός από δύο. Ακόμα πιο χρονοβόρα υπήρξε η διαδικασία ανάκτησης ελεύθερης κατοχής όλων των ιδιοκτησιών. Παρεμπιπτόντως, ο εφεσείων αμφισβήτησε μόνο το ύψος της προσφερθείσας σ' αυτόν αποζημίωσης, διαφορά η οποία επιλύθηκε στο πλαίσιο διαδικασίας που αναλήφθηκε στο Επαρχιακό Δικαστήριο. Παρά την καθυστέρηση που προκλήθηκε στην έναρξη της υλοποίησης του Σχεδίου, τελικώς, οι εργασίες προς τούτο άρχισαν σε κάποιο στάδιο και, μέχρι το 1999, έγινε κατορθωτό να υλοποιηθεί μέρος του, με χρηματοδότηση από την προαναφερθείσα πηγή. Το απαλλοτριωθέν τμήμα του τεμαχίου 219 χρησιμοποιήθηκε για τη δημιουργία εσωτερικού χώρου πρασίνου, ο οποίος θα χρησιμοποιείτο από τους κατοίκους και τους χρήστες των περιβαλλόντων αυτό οικοδομών, περιλαμβανομένου του παρακείμενου νηπιαγωγείου.
Ενώ η πιο πάνω φάση του Σχεδίου έβαινε προς ολοκλήρωση, ο εφεσείων, με επιστολή του δικηγόρου του, ημερομηνίας 26.1.2006, υπέβαλε αίτημα για επιστροφή του υπό αναφορά τεμαχίου, ουσιαστικά, στη βάση ότι, μέχρι τότε, αυτό δεν είχε χρησιμοποιηθεί για το σκοπό της απαλλοτρίωσης και/ή ο σκοπός για τον οποίο απαλλοτριώθηκε δεν κατέστη εφικτός. Την απηύθυνε στον Υπουργό Εσωτερικών, ως την αρμόδια αρχή για τις απαλλοτριώσεις, η απάντηση, όμως, που έλαβε ήταν από το Δήμο Λευκωσίας, με επιστολή ημερομηνίας 10.3.2006. Με αυτήν, πληροφορείτο ότι η υλοποίηση του έργου σχετικά με το Σχέδιο Αναβίωσης Χρυσαλινιώτισσας προχώρησε κατά φάσεις και ότι το υπό αναφορά τεμάχιο διαμορφώθηκε σε πάρκο, έναντι δαπάνης ύψους ΛΚ20.000,00. Επομένως, ο Δήμος δεν μπορούσε να συστήσει την επιστροφή του.
Σε μεταγενέστερη επιστολή του Δήμου, ημερομηνίας 23.6.2006, η οποία απεστάλη εκ μέρους του Δημοτικού Μηχανικού, δίδονται ακόμα περισσότερες πληροφορίες στο δικηγόρο του εφεσείοντος σε σχέση με τους στόχους και την πορεία υλοποίησης του Σχεδίου, με ιδιαίτερη αναφορά στο απαλλοτριωθέν τμήμα του τεμαχίου 219. Από την εν λόγω επιστολή λήφθηκαν και πλείστα όσα γεγονότα αναφέρονται πιο πάνω, ενώ σημαντικές είναι και οι παράγραφοι αυτής με αρίθμηση 10 έως 14, στις οποίες αναφέρονται τα εξής:-
«10 Στη φάση αυτή έγιναν πλακόστρωτα, βοηθητικοί χώροι και τοποθετήθηκαν οι παροχές σε τμήματα των τεμαχίων 243, 245, 219, 218, 214, 215. Το σχέδιο όμως δεν μπορούσε να ολοκληρωθεί γιατί το κεντρικό τεμάχιο του κήπου με αριθμό 220 το οποίο στεγάζει τώρα το νηπιαγωγείο δεν μπορούσε να εξασφαλισθεί έγκαιρα λόγω προβλημάτων διαχείρισης και έξωσης των ενοικιαστών. Τα πλακόστρωτα σταμάτησαν μέχρι τους τοίχους περίφραξης του κτιρίου αυτού και τα υλικά επίστρωσης φυλάχτηκαν σε παρακείμενη οικοδομή μέχρι να μας επιτραπεί η χρήση του χώρου.
11 Τώρα που η ιδιοκτησία στο κέντρο του κήπου έχει περιέλθει στη δικαιοδοσία του Δήμου και έχει συντηρηθεί υπάρχει η δυνατότητα ολοκλήρωσης του χώρου πρασίνου και σύνδεση μεταξύ όλων των ανοικτών χώρων για τη δημιουργία αυτού του μικρού πάρκου.
12 Αντιλαμβάνεστε ότι για την δημιουργία του πάρκου αυτού βασική προϋπόθεση ήταν η διαθεσιμότητα όλων των τεμαχίων που τον απαρτίζουν. Από την στιγμή που αντιμετωπίζετο πρόβλημα ενστάσεων, διαχείρισης ή εξώσεων σε κάποια από τα τεμάχια, η διαμόρφωση του κήπου καθυστερούσε στο σύνολό της.
13 Η απαλλοτρίωση του τεμαχίου 219 έγινε στα πλαίσια της συνολικής απαλλοτρίωσης όλων των ιδιοκτησιών για το οικιστικό πρόγραμμα που αφορούσε το σύνολο του Προγράμματος Αναβίωσης Χρυσαλινιώτισσας. Το έργο αυτό λόγω μεγέθους και σταδιακής χρηματοδότησης ούτως ή άλλως κατασκευαζόταν κατά φάσεις.
14 Ο σκοπός του όλου Σχεδίου Αναζωογόνησης έχει επιτευχθεί σε σημαντικό βαθμό, δεδομένου πως αναβαθμίστηκε το οικιστικό περιβάλλον, προσέλκυσε νεαρά ζευγάρια με παιδιά και κινητοποίησε τους ιδιώτες ιδιοκτήτες να συντηρήσουν και εκείνοι τα δικά τους σπίτια.»
Ο εφεσείων, με τους δύο λόγους έφεσης, ουσιαστικά, εγείρει ευθέως θέμα ότι ο σκοπός για τον οποίο απαλλοτριώθηκε το μέρος του εν λόγω τεμαχίου δεν κατέστη εφικτός, μέχρι και δεκαοκτώ χρόνια μετά την απαλλοτρίωσή του, της διοίκησης, έτσι, ευρεθείσας σε θέση πλήρους περιφρόνησης των σχετικών προνοιών του ΄Αρθρου 23.5. Εξειδικεύοντας, περαιτέρω, εισηγείται ότι πεπλανημένα αποφασίστηκε πρωτοδίκως ότι επιτεύχθηκε ο σκοπός της απαλλοτρίωσης, με τον καθορισμό και τη χρήση του μέρους του εν λόγω τεμαχίου ως τμήματος χώρου πρασίνου, ειδικά, αφού δεν έγιναν και οποιαδήποτε έργα για την «καλύτερη διαμόρφωσή του». Επιπρόσθετα, παραπέμπει, συναφώς, στο γεγονός ότι, σε κάποιο χρόνο, τον οποίο, όμως, δεν προσδιόρισε, ο συγκεκριμένος χώρος πρασίνου περιήλθε σε κατάσταση μη συντήρησης, ερήμωσης, κατά την έκφρασή του, αφού είχαν φυτρώσει σ' αυτόν αγριόχορτα, τα οποία καθιστούσαν τη χρήση του, ως χώρου πρασίνου, δυσχερή, γεγονός το οποίο, επίσης, δε λήφθηκε υπόψη πρωτοδίκως.
Οι πιο πάνω ισχυρισμοί τέθηκαν και πρωτόδικα, απορρίφθηκαν, όμως, από το εκδικάσαν Δικαστήριο. ΄Οπως επισημαίνεται στην πρωτόδικη απόφαση, το θέμα του κατά πόσο ο σκοπός της απαλλοτρίωσης κατέστη ή όχι ανέφικτος πρέπει να εξεταστεί υπό το φως του συνόλου των γεγονότων που σχετίζονται με την υλοποίηση του Σχεδίου, ως ενιαίου σκοπού, που αφορά στην αναβίωση της περιοχής Χρυσαλινιώτισσας, με το απαλλοτριωθέν τμήμα του τεμαχίου 219 να αποτελεί ένα μέρος μόνο του όλου σχεδιασμού, το οποίο, εν πάση περιπτώσει, έχει καθοριστεί και χρησιμοποιείται ως χώρος πρασίνου.
Η έννοια του «εφικτού», στο πλαίσιο του ΄Αρθρου 23.5, με αναφορά στην υλοποίηση του σκοπού για τον οποίο διενεργείται μια απαλλοτρίωση σε σχέση με συγκεκριμένη ακίνητη ιδιοκτησία, εξετάστηκε διεξοδικά στην υπόθεση Ζήνων Ευθυμιάδης Εστέιτς Λτδ ν. Δημοκρατίας (2006) 3 Α.Α.Δ. 166, απόφαση της Πλήρους Ολομέλειας του Ανωτάτου Δικαστηρίου. Με αυτή δε έχει τεθεί, πέραν κάθε αμφιβολίας, ο τρόπος εφαρμογής της σχετικής πρόνοιας του ΄Αρθρου 23.5. Το ακόλουθο απόσπασμα, από το οποίο αντλήθηκε καθοδήγηση και πρωτοδίκως, είναι σχετικό:- (σελίδες 183-184)
«... η παραπομπή στο εφικτά υλοποιήσιμο του σκοπού της απαλλοτρίωσης αποκαθιστά την ορθή διατύπωση του συνταγματικού κριτηρίου η οποία συναρτά την εφαρμογή του ΄Αρθρου 23.5 προς τη διαρκή υποχρέωση της διοίκησης να χρησιμοποιήσει το κτήμα για το σκοπό για τον οποίο απαλλοτριώθηκε και έτσι να καθιστά συνεχώς, και βεβαίως όχι μόνο μέσα στην περίοδο των τριών ετών από την απαλλοτρίωση, εφικτά πραγματοποιήσιμο το σκοπό αυτό. ... Το βάρος στον πρώην ιδιοκτήτη δεν είναι να αποδείξει ότι ο σκοπός της απαλλοτρίωσης εγκατελείφθη ή δεν κατέστη ανέφικτος, αλλά ότι η διοίκηση δεν προέβη στις ενέργειες εκείνες που, αναλόγως βεβαίως της περίπτωσης, θα εκρίνοντο ευλόγως αναγκαίες προς υλοποίηση του έργου.»
Υπό αυτό το πρίσμα ιδωμένης της υπόθεσης, διαπιστώνεται, κατ' αρχάς, ότι το θέμα το οποίο ήγειρε ο εφεσείων για μη εκτέλεση έργων ανάπλασης του υπό αναφορά κτήματος σε χώρο πρασίνου δεν ευσταθεί. Ο ίδιος δεν έχει προσφέρει οποιαδήποτε μαρτυρία προς την κατεύθυνση αυτή, παρά μόνο λεκτικά έχει, ως ανωτέρω, τοποθετηθεί, γεγονός που καθιστά την τέτοια τοποθέτησή του απορριπτέα. Την ίδια δε τύχη φαίνεται ότι είχε πρωτοδίκως και η λακωνική αναφορά κάποιου αρχιτέκτονα εκ μέρους του εφεσείοντος ότι «Μέχρι σήμερα δεν έχει γίνει καμμιά εργασία ή προετοιμασία για την υλοποίηση του έργου». Τοσούτω μάλλον, με δεδομένα τα αδιάψευστα γεγονότα τα οποία ο Μηχανικός του Δήμου έθεσε ενώπιον του πρωτόδικου Δικαστηρίου, από τα οποία προκύπτει ότι, στο εν λόγω κτήμα, και στο πλαίσιο του καθορισμού του ως χώρου πρασίνου, είχαν γίνει συγκεκριμένα έργα ανάπλασής του, έναντι δαπάνης ΛΚ20.000,00, ενώ είχε προχωρήσει σημαντικά και η υλοποίηση του Σχεδίου, ως ενιαίου έργου, έστω και αν δεν είχε τότε, ακόμα, ολοκληρωθεί πλήρως. Η διαπίστωση αυτή ταυτίζεται με τη θέση των εφεσιβλήτων ότι ο σκοπός για τον οποίο έγινε η απαλλοτρίωση είναι εφικτός και έχει, σε μεγάλο βαθμό, επιτευχθεί, ενώ τα έργα, προς υλοποίηση του Σχεδίου, προχωρούν σταδιακά προς ολοκλήρωση.
΄Οπως γίνεται, όμως, αντιληπτό, η εισήγηση του εφεσείοντος εστιάζει, ιδιαίτερα, στο ότι ο σκοπός για τον οποίο έγινε η απαλλοτρίωση κατέστη ανέφικτος, ως εκ της παράλειψης συντήρησης του χώρου πρασίνου, μέρος του οποίου αποτελεί και το τμήμα του τεμαχίου 219. Σε αυτή δε την άποψη, έθεσε ιδιαίτερη έμφαση η ευπαίδευτη συνήγορός του κατά την αγόρευσή της, υποδεικνύοντας την παράλειψη του Δήμου να προβαίνει στη συντήρηση του εν λόγω χώρου. Η θέση, όμως, αυτή δεν είναι ορθή.
΄Οταν ο σκοπός για τον οποίο ένα κτήμα απαλλοτριώνεται προχωρεί προς υλοποίηση, έστω και αν δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί, η κακή κατάσταση, στην οποία αυτό δυνατό, στο μεταξύ, να περιέρχεται, λόγω μη συντήρησης ή κακής συντήρησής του, ειδικά, εξαιτίας αντικειμενικών δυσκολιών που παρουσιάζονται στην εκτέλεση του έργου, ασφαλώς, δεν καθιστά το συγκεκριμένο σκοπό ανέφικτο, ούτως ώστε να δικαιολογείται η επιστροφή του κτήματος στον πρώην ιδιοκτήτη του. Στην προκειμένη περίπτωση, αυτό είναι που έχει, μάλλον, συμβεί και η μη συντήρηση του υπό αναφορά τεμαχίου δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι έχει καταστήσει ανέφικτο, δυνάμει του ΄Αρθρου 23.5, το σκοπό για τον οποίο αυτό έχει απαλλοτριωθεί.
Ως εκ των ανωτέρω, η έφεση δεν μπορεί να επιτύχει και απορρίπτεται, με €2.500,00 έξοδα, υπέρ της Δημοκρατίας και εναντίον του εφεσείοντος.
Γ. Ερωτοκρίτου, Δ.
Κ. Παμπαλλής, Δ.
Δ. Μιχαηλίδου, Δ.
Γ.Ν. Γιασεμής, Δ.
Τ. Ψαρά-Μιλτιάδου, Δ.
/ΜΠ
[1] Γνωστοποίηση Απαλλοτριώσεως αριθμός 1897, Επίσημη Εφημερίδα της Δημοκρατίας της 18ης Δεκεμβρίου 1987