ΑΝΩΤΑΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΚΥΠΡΟΥ

ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑ

28 Απριλίου 2005

[ΑΡΤΕΜΙΔΗΣ, Π., ΑΡΤΕΜΗΣ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ, ΝΙΚΟΛΑΟΥ, ΚΡΟΝΙΔΗΣ,

ΗΛΙΑΔΗΣ, ΚΡΑΜΒΗΣ, ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΗΣ, ΧΑΤΖΗΧΑΜΠΗΣ,

ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ, ΦΩΤΙΟΥ, ΝΙΚΟΛΑΤΟΣ, Δ/στές]

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΑΚΚΕΛΙΔΟΥ,

- ν. -

ΑΣΤΥΝΟΜΙΑΣ,

---------------------------

Ε. Ευσταθίου με Γ. Μυλωνά, για την Εφεσείουσα.

Μ. Μαλαχτού-Παμπαλλή, Ανώτερη Δικηγόρος της Δημοκρατίας,

με Η. Στεφάνου, Δικηγόρο της Δημοκρατίας, για την Εφεσίβλητη.

---------------------------

ΝΙΚΟΛΑΟΥ, Δ.: Η εφεσείουσα ήταν Υπουργός Υγείας και, λόγω αξιώματος, Πρόεδρος του Αντιναρκωτικού Συμβουλίου Κύπρου, βάσει του περί Προλήψεως της Χρήσης και Διάδοσης Ναρκωτικών και Άλλων Εξαρτησιογόνων Ουσιών Νόμου του 2000 (Ν.128(Ι)/00 όπως τροποποιήθηκε), όπως και η αρμόδια για τον καθορισμό Κέντρων Αποτοξίνωσης και Απεξάρτησης, βάσει του περί Περίθαλψης και Μεταχείρισης Τοξικομανών Νόμου του 1992 (Ν. 57(Ι)/92) όταν, στις 10 Σεπτεμβρίου 2004, απέστειλε στη δικαστή Τερέζα Καρακάννα, του Επαρχιακού Δικαστηρίου Λάρνακας, επιστολή σε σχέση με εκκρεμούσα ποινική υπόθεση, ορισμένη ενώπιον της για τις 13 του μηνός. Η δικαστής σημείωσε αμέσως σε πρακτικό το οποίο ετοίμασε ειδικά για το θέμα, ότι διάβασε την επιστολή, ότι αναζήτησε τον δημόσιο κατήγορο και τον συνήγορο υπεράσπισης ώστε να τους ενημερώσει, ότι βρήκε τον πρώτο αλλά όχι τον δεύτερο και, επομένως, υπόψη του θα έθετε την επιστολή κατά τη δικάσιμο και, τέλος, ότι παρέδωσε την επιστολή στον Πρωτοκολλητή για καταχώριση στο φάκελο της υπόθεσης. Έπραξε ως εδώ όπως αναμενόταν. Επιπλέον η δικαστής προέβη στην έκδοση ανακοινωθέντος αναφορικά με το συμβάν.

Το θέμα προσέλαβε μεγάλες διαστάσεις. Ξέσπασε θύελλα δημόσιων συζητήσεων με κύριο άξονα το κατά πόσο προέκυπτε θέμα ποινικής ευθύνης και, κατ΄ επέκταση ή ανεξάρτητα, πολιτικής ευθύνης εφόσον η Υπουργός συνέχιζε να διατηρεί το αξίωμα της. Ο Γενικός Εισαγγελέας διέταξε ποινική ανάκριση το αποτέλεσμα της οποίας ήταν να προσαφθεί εναντίον της εφεσείουσας κατηγορία για παρέμβαση σε δικαστική διαδικασία, κατά παράβαση του άρθρου 122(β) του Ποινικού Κώδικα, Κεφ. 154. Θεωρήθηκε ότι προέκυπτε μείζον θέμα αρχής με δύο πτυχές. Η πρώτη, να παραμείνει η δικαιοσύνη απερίσπαστη. Και η δεύτερη, να διατηρηθεί η διάκριση εξουσιών επί της οποίας θεμελιώνεται το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας. Παραθέτουμε το κύριο μέρος των επί του προκειμένου θέσεων της Κατηγορούσας Αρχής όπως προτάθηκαν κατά τη δίκη:

Τα γεγονότα της υπόθεσης δηλώθηκαν από την αρχή ως παραδεκτά. Όμως ένα σημείο διατυπώθηκε με γενικότητα για να διευκρινιστεί περαιτέρω με τη μαρτυρία. Θα περιοριστούμε σε μόνο τα ουσιώδη αλλά με στόχο να μεταδώσουμε ζωντανή την εικόνα.

Ο Κλεάνθης Πετρίδης ήταν συγκατηγορούμενος με δύο άλλα πρόσωπα στην ποινική υπόθεση αρ. 585/03 του Επαρχιακού Δικαστηρίου Λάρνακας, η οποία είχε καταχωριστεί τον Ιανουάριο του 2003. Αντιμετώπιζε έξι κατηγορίες για ναρκωτικά. Στην πορεία, κατά την οποία σημειώθηκαν πολλές αναβολές, η μια κατηγορία αναστάληκε και σε δύο άλλες έγινε παραδοχή. Έτσι σε σχέση με αυτόν τον κατηγορούμενο στις 13 Σεπτεμβρίου 2004, παρέμεναν για ακρόαση οι υπόλοιπες τρεις και για γεγονότα και ποινή οι δύο. Προηγείτο βέβαια η ετυμηγορία του δικαστηρίου στις υπό αμφισβήτηση.

Το πρόσωπο για το οποίο γίνεται λόγος είχε ενταχθεί από τον Ιανουάριο του 2004 σε κλειστό πρόγραμμα απεξάρτησης στο κρατικό Θεραπευτικό Σπίτι «Πυξίδα». Η εφεσείουσα τον συνάντησε σε δύο επισκέψεις της εκεί, μια τον Ιανουάριο και άλλη το καλοκαίρι του 2004. Ήταν ως εκ τούτου ενήμερη για την περίπτωση του. Επιπλέον η μητέρα του της έγραψε, πρώτα στις 6 Μαΐου 2004 και ύστερα, με παρόμοιο περιεχόμενο, στις 11 Ιουλίου 2004, παρακαλώντας την να ασκήσει την επιρροή της για αναστολή της δίωξης επειδή κινδύνευαν να χαθούν τα όσα είχαν ήδη επιτευχθεί από τη θεραπεία. Η έκκληση της μητέρας συνοψίζεται στο ακόλουθο απόσπασμα:

Η εφεσείουσα σημείωσε επί της πρώτης επιστολής, απευθυνόμενη προς τη λειτουργό του Υπουργείου κα Έλλη Μορφάκη, τα εξής: «Παρακαλώ διερευνήστε το θέμα και ρωτήστε και το Φερνάντο τι γίνεται στην Ευρώπη. Ενημερώστε το Γενικό για μέτρα και ενημερώστε με όταν επιστρέψω.» Στη δεύτερη επιστολή η εφεσείουσα σημείωσε: «Παρακαλώ να μιλήσω με κ. Π. Κληρίδη.» Πράγματι η εφεσείουσα επικοινώνησε με τον Βοηθό Γενικό Εισαγγελέα κ. Π. Κληρίδη η απάντηση του οποίου ήταν αρνητική ως προς την αναστολή της δίωξης, τόσο αρχικά όσο και αργότερα, όταν μελέτησε τα περαιτέρω στοιχεία που του δόθηκαν.

Ενώ πλησίαζε η ημερομηνία κατά την οποία η υπόθεση ήταν ορισμένη στο δικαστήριο, η εφεσείουσα έδωσε οδηγίες στην κα Μορφάκη να ζητήσει έκθεση για την πορεία θεραπείας του Κλεάνθη Πετρίδη και τις προοπτικές. Επίσης της έδωσε οδηγίες, σε γενικές γραμμές, να συντάξει και να στείλει την επιστολή που είναι το αντικείμενο της παρούσας υπόθεσης. Σύμφωνα με τα δηλωθέντα ως παραδεκτά γεγονότα:

Η κα Μορφάκη εξήγησε στη μαρτυρία της, η οποία θεωρήθηκε πλήρως αξιόπιστη ότι, έχοντας υπόψη τα στενά πια χρονικά περιθώρια, αφού πληροφορήθηκε το όνομα της δικαστού που χειριζόταν την υπόθεση επικοινώνησε τηλεφωνικώς με τη στενογράφο της για να πληροφορηθεί τον αριθμό στον οποίο θα έστελλε τηλεομοιότυπο της επιστολής. Ανέφερε στη στενογράφο τον σκοπό γενικά της επιστολής, τονίζοντας όμως και ειδικά την ανησυχία μήπως η δικαστής θεωρήσει ότι δεν υπήρχαν κατάλληλα κέντρα απεξάρτησης, γιατί πρόσφατα αυτό είχε πει το Κακουργιοδικείο ενώ έλειπε μόνο η τυπική έκδοση των σχετικών διαταγμάτων από την Υπουργό. Στη δίκη διερευνήθηκε το κατά πόσο οι οδηγίες η επιστολή «να προωθηθεί στο δικαστήριο», σήμαινε την προώθηση απρόσωπα στο δικαστήριο ή την προώθηση στο/στη δικαστή που χειριζόταν την υπόθεση. Η προσαχθείσα μαρτυρία οδήγησε το δικαστήριο σε εύρημα ότι η επιλογή ήταν να προωθηθεί η επιστολή στο/στη δικαστή που χειριζόταν την υπόθεση και δεν μπορούσε παρά να αποδοθεί στην εφεσείουσα.

Θεωρούμε επιβεβλημένο να παραθέσουμε ολόκληρη την επίμαχη επιστολή:

Ως προς την έκθεση ημερ. 2 Σεπτεμβρίου 2004, η οποία συνόδευε την επιστολή, σημειώνουμε ότι αναφερόταν στις περιστάσεις και τα μέχρι τότε αποτελέσματα της συμμετοχής του Κλεάνθη Πετρίδη στο πρόγραμμα απεξάρτησης, όπως και στην ανάγκη συνέχισης και τις προοπτικές της θεραπείας. Καταληκτικά εκφραζόταν η άποψη πως, σε περίπτωση φυλάκισης, υπήρχε κίνδυνος εξουδετέρωσης των ως τότε ωφελημάτων της θεραπείας.

Με την προσαφθείσα κατηγορία, καταλογιζόταν στην εφεσείουσα ότι:

Κατά την έναρξη της δίκης στο Επαρχιακό Δικαστήριο, ο συνήγορος υπεράσπισης ήγειρε ένσταση ότι η κατηγορία έπασχε από πολλαπλότητα. Ανέφερε τα εξής:

Η συνήγορος της Κατηγορούσας Αρχής αντέτεινε ότι το άρθρο 122(β) δημιουργούσε μόνο ένα αδίκημα. Παρέπεμψε δε στο άρθρο 39(δ) του περί Ποινικής Δικονομίας Νόμου, Κεφ. 155, το οποίο επιτρέπει τη διατύπωση διαζευκτικών τρόπων διάπραξης του ενός αδικήματος στην ίδια κατηγορία. Το δικαστήριο εξέδωσε ταχέως ενδιάμεση απόφαση με την οποία υπέδειξε συνοπτικά ότι από το λεκτικό του άρθρου προέκυπτε μόνο ένα αδίκημα.

Η εφεσείουσα κατηγορήθηκε τότε στο δικαστήριο και δεν παραδέχθηκε ενοχή. Η Κατηγορούσα Αρχή κάλεσε ως μάρτυρες την κα Μορφάκη, τη στενογράφο της δικαστού και τον δικηγόρο του Κλεάνθη Πετρίδη. Μετά το πέρας της υπόθεσης της Κατηγορούσας Αρχής, η υπεράσπιση υπέβαλε ότι δεν προέκυπτε εκ πρώτης όψεως υπόθεση. Το δικαστήριο δεν συμφώνησε. Κάλεσε την εφεσείουσα η οποία επέλεξε να καταθέσει ενόρκως.

Με απόφαση, ημερ. 26 Νοεμβρίου 2004, το Δικαστήριο έκρινε ότι η εφεσείουσα ήταν ένοχη. Υπέδειξε ότι το αδίκημα δεν ήταν αυστηρής ευθύνης και επομένως απαιτείτο η απόδειξη υποκειμενικής υπόστασης (mens rea). Θεώρησε ότι αυτό προέκυπτε τόσο από το λεκτικό της διάταξης, «συμπεριλαμβανομένης και της αναφοράς "calculated" όπως απαντάται στο άρθρο 122(β) του Cap. 154» όσο και από τη φύση του αδικήματος. Ως προς τον σκοπό της επιστολής και της συνοδευτικής έκθεσης, το Δικαστήριο ανέφερε ότι απεστάλησαν:

Διευκρίνισε δε, με σχετικό εύρημα, ότι ο σκοπός για τον οποίο αναγράφηκε στην επιστολή η λέξη «εμπιστευτική» ήταν μόνο για προστασία των προσωπικών δεδομένων του Κλεάνθη Πετρίδη στα οποία αναφερόταν η έκθεση. Ως προς το πώς σκέφτηκε η εφεσείουσα, το Δικαστήριο ανέφερε τα εξής:

Την απαίτηση για υποκειμενική υπόσταση, «μέσα από μια αντικειμενική θεώρηση», καθώς ανέφερε, την προσδιόρισε περαιτέρω ως εξής:

Το δικαστήριο συμπλήρωσε πως τα όσα συνέθεταν το συμβάν:

Με την έφεση αμφισβητείται η ορθότητα της πρωτόδικης άποψης ως προς το ζήτημα πολλαπλότητας της κατηγορίας. Επίσης αμφισβητείται η πρωτόδικη κατάληξη ότι αποδείχθηκε η απαιτούμενη υποκειμενική υπόσταση. Τίθεται, σε σχέση με αυτήν, πληθώρα σημείων. Ξεχωρίζουμε ως άξιο συζήτησης μόνο ένα. Αφορά στον τρόπο με τον οποίο προσεγγίστηκε ερμηνευτικά το άρθρο 122(β). Προβάλλεται ότι το δικαστήριο απέτυχε να διακριβώσει τι είναι εκείνο στο οποίο αποβλέπει και να το συσχετίσει με την απαιτούμενη υποκειμενική υπόσταση. Τίθεται και ένα τρίτο ζήτημα. Αφορά στο κατά πόσο η εφεσείουσα ευθυνόταν για το ότι η κα Μορφάκη απηύθυνε την επιστολή στην ίδια τη δικαστή αντί στο Επαρχιακό Δικαστήριο. Όπως ήδη αναφέραμε, το πρωτόδικο δικαστήριο προέβη σε σχετικό εύρημα με το οποίο απέδωσε την ευθύνη στην εφεσείουσα. Η έφεση δεν προσβάλλει αυτό το εύρημα. Και δεν μπορεί να το αντιστρατεύεται με θέσεις που νόημα θα είχαν μόνο αν το εύρημα δεν υπήρχε.

Αρχίζουμε με το ζήτημα της πολλαπλότητας. Αναφερόμαστε συγκεκριμένα στην περίπτωση πολλαπλότητας στην όψη του κατηγορητηρίου αφού τα δεδομένα καθιστούν αχρείαστη την αναφορά στην περίπτωση πολλαπλότητας κατόπιν συσχετισμού του κατηγορητηρίου με την προσαχθείσα μαρτυρία: βλ. Χαραλάμπους ν. Αστυνομίας (1994) 2 Α.Α.Δ. 14. Η πολλαπλότητα ορίζεται ως η συμπερίληψη στην ίδια κατηγορία πέραν του ενός αδικήματος. Είναι αυστηρός ο κανόνας ότι η κατηγορία δεν πρέπει να περιέχει περισσότερο από ένα αδίκημα. Για να γνωρίζει η υπεράσπιση επακριβώς τι είναι που αντιμετωπίζει. Αλλιώς ενδέχεται να επηρεαστεί δυσμενώς. Και για να παρέχεται η δυνατότητα διακρίβωσης προηγούμενης καταδίκης ή αθώωσης autrefois convict ή acquit για το ίδιο αδίκημα σε περίπτωση μεταγενέστερης κατηγορίας: βλ. π.χ. The Police v. Economides & Others (1951) XX (Part II) C.L.R. 11. Το κατά πόσο η ποινική διάταξη αποβλέπει στη δημιουργία μόνο ενός αδικήματος ή περισσοτέρων, είναι ζήτημα ερμηνείας, με πρακτική μάλλον παρά με αναλυτική διάθεση, υπό το φως της κοινής λογικής και του τι είναι δίκαιο υπό τις περιστάσεις: βλ. D.P.P. v. Merriman (1973) AC 584 (ιδιαίτερα στις σελ. 593 Α-Ε και 607 C) και Wilson (1979) 69 Cr App. R. 83 (ιδιαίτερα στις σελ. 85-87 και 88). Χωριστά αδικήματα στην ίδια διάταξη έχουμε όταν προβλέπεται για το καθένα διαφορετική, από τη φύση της, πράξη: βλ. Frangiskos Kyriacou v. The Welfare Office (1961) C.L.R. 227, Mallon and another v. Allon (1963) 3 All E.R. 843. Όταν όμως η πράξη είναι βασικά του ίδιου είδους αλλά διαφέρει στη μορφή της δεν έχουμε παρά μόνο ένα αδίκημα: βλ. A.G. v. HjiConstanti (1969) 2 C.L.R. 5, Police v. Economides & Others (ανωτέρω). Το μόνο ένα αδίκημα μπορεί να διαπράττεται με περισσότερο από ένα τρόπο, είτε ως προς την αντικειμενική υπόσταση είτε ως προς την υποκειμενική. Σε τέτοια περίπτωση επιτρέπονται στην ίδια κατηγορία οι διαζεύξεις. Αυτό συνέβηκε και στην προκείμενη περίπτωση.

Οι απαγορευτικές διατάξεις του άρθρου 122 εισήχθησαν στον Ποινικό Κώδικα της Κύπρου με τον τροποποιητικό Ν. 20/55. Ήταν βέβαια, αρχικά διατυπωμένες στην Αγγλική γλώσσα. Ως εξής:

Με τον τροποποιητικό N. 41/64, η παράγραφος (β) επεκτάθηκε ώστε να καλύπτει όχι μόνο δικαστικές διαδικασίες αλλά και αστυνομικές έρευνες που διεξάγονται με σκοπό την έναρξη δικαστικής διαδικασίας όπως και άλλες έρευνες διεξαγόμενες βάσει νόμου. Η εν λόγω παράγραφος διατυπώθηκε τότε ολόκληρη στην Ελληνική γλώσσα. Θα ήταν παράξενο αν γινόταν αλλιώς. Το κείμενο ήταν άλλωστε σύντομο και προφανώς δεν υπήρξε ανησυχία ότι προέκυπτε πρόβλημα πιστής απόδοσης του. Αποφεύχθηκε έτσι το φαινόμενο, το οποίο έχουμε ακόμα σε ορισμένες περιπτώσεις, της δημιουργίας μωσαϊκού ως αποτέλεσμα του εμβολιασμού Αγγλικού κειμένου με τροποποιήσεις στην Ελληνική. Είναι κατά την άποψη μας προφανές ότι δεν υπήρξε βούληση νομοθέτησης εξ υπαρχής. Δεν σκοπείτο η μεταβολή εννοιών. Η διάταξη στο άρθρο 122(β) διαβάζεται λοιπόν τώρα ως εξής:

Ο συνήγορος υπεράσπισης εισηγήθηκε πρωτοδίκως, όπως και ενώπιον μας, ότι το άρθρο 122(β) κωδικοποιεί τις Αγγλικές αντιλήψεις για περιφρούρηση της απονομής της δικαιοσύνης και επομένως, το κοινό δίκαιο με το ιστορικό του, τα Αγγλικά νομοθετήματα όπου ενσωματώθηκαν κάποιες πτυχές, αλλά κυρίως η τάση την οποία φανερώνει η πιο πρόσφατη Αγγλική νομολογία, αποτελούν απαραίτητες πηγές για την ερμηνεία. Αντίθετη άποψη εξέφρασε η συνήγορος της Κατηγορούσας Αρχής. Διατύπωσε την άποψη της ως εξής:

Το δικαστήριο απέκλινε προς την άποψη της Κατηγορούσας Αρχής. Θεώρησε πως καθοδήγηση από την Αγγλική νομολογία θα ήταν «όχι μόνο απρόσφορη αλλά και ακροσφαλής».

Έχουμε τη γνώμη ότι η εν λόγω διάταξη δεν δημιούργησε, είτε με την αρχική της μορφή είτε με την τροποποίηση την οποία υπέστη, αδίκημα άγνωστο ως τότε στο σύστημα μας όπως, για παράδειγμα, συνέβηκε πιο πρόσφατα με το αδίκημα προσβολής της μνήμης τεθνεώτος, το οποίο εισήχθη με τον τροποποιητικό Ν. 10/81 ως άρθρο 202Α του Ποινικού Κώδικα. Το άρθρο 122 έχει Αγγλικές ρίζες. Αποτελεί μηχανισμό προστασίας της δικαιοσύνης στηριγμένο σε Αγγλικά πρότυπα σκέψης. Δεν είναι λοιπόν νοητή η ερμηνεία του άρθρου 122(β) χωρίς αναφορά στο Αγγλικό σύστημα και τη φιλοσοφία του. Υπενθυμίζουμε γενικότερα και το άρθρο 3 του Ποινικού Κώδικα, Κεφ. 154, το οποίο προβλέπει για ερμηνευτική προσέγγιση ανάλογη με την Αγγλική. Εισήχθη ως διάταξη γενικής χρήσης διατυπωμένη με ευρύτητα ώστε να καλύπτει μεγάλο φάσμα ποινικών καταφρονήσεων τις οποίες κατέγραφε η νομολογία του κοινού δικαίου, όπως και μέρος τουλάχιστον ορισμένων άλλων περιπτώσεων σε σχέση με τις οποίες είχαν θεσπιστεί στην Αγγλία νομοθετικές απαγορεύσεις. Δεν ήταν η πρώτη νομοθεσία σ΄ αυτό τον τομέα στην Κύπρο. Είχαν ήδη μεταφερθεί και ενταχθεί στους εκάστοτε περί Δικαστηρίων Νόμους διάφορες τέτοιου είδους απαγορεύσεις, αρχικά ως καταφρονήσεις που αντιμετωπίζονταν από το δικαστήριο συνοπτικά - βλ. The Cyprus Courts of Justice Order 1882 - και από το 1949 ως ποινικές διατάξεις: βλ. Ν. 7/49, Ν. 40/53, Ν. 66/55, Ν. 31/58, Ν. 14/60. Σύγκριση μεταξύ εκείνων των διατάξεων και του άρθρου 122(β) ως διάταξης του Ποινικού Κώδικα, αποκαλύπτει έλλειψη ορθολογικού νομοθετικού σχεδιασμού. Ίσως να είναι καιρός για αναθεώρηση. Το πρακτικό πάντως αποτέλεσμα της σύγκρισης του άρθρου 122(β) με τις ποινικές διατάξεις στους περί Δικαστηρίων Νόμους, με τις οποίες διαπλέκεται, είναι ότι σε σχέση με το άρθρο 122(β) χρειάζεται οπωσδήποτε η απόδειξη και υποκειμενικής υπόστασης.

Αυτού του είδους διατάξεις, που απαγορεύουν πράξεις ή συμπεριφορές με ευρεία διατύπωση και με ακαθόριστη διαβάθμιση, παρουσιάζουν ιδιαίτερη δυσκολία ερμηνείας. Μια τέτοια απασχόλησε πρόσφατα το Εφετείο στη Γενικός Εισαγγελέας ν. Μάρκου, Ποιν. Έφ. 7614, ημερ. 2 Φεβρουαρίου 2005, όπου προσδιορίσαμε περιοριστικά την ποινική απαγόρευση. Επρόκειτο εκεί για το άρθρο 16(1)(β) του περί Πυροβόλων Όπλων Νόμου του 1974 (Ν. 38/74) του οποίου η λεκτική ευρύτητα εμφανιζόταν να ποινικοποιούσε ακόμα και την πιο αθώα κατασκευή παιδικού παιχνιδιού, το ίδιο όπως και του πιο φοβερού φονικού όπλου. Λέχθηκαν τα ακόλουθα:

Χρειάζεται παρομοίως και εδώ μια ερμηνεία που να αναδεικνύει, με αναφορά στις πραγματικότητες και τις ανάγκες, τον αληθινό σκοπό της διάταξης η οποία νόημα έχει μόνο εφόσον θεωρηθεί ότι αποβλέπει στην ποινικοποίηση ορισμένης συμπεριφοράς ως βλαπτικής για την ορθή απονομή της δικαιοσύνης.

Προχωρούμε αναλυτικότερα. Όπως είπαμε, το ελληνικό κείμενο της υπό αναφορά διάταξης αποβλέπει στη μετάδοση του νοήματος του αγγλικού. Η λέξη «calculated», που μεταφράστηκε με τη λέξη «προορισμένη», έχει στη συνηθισμένη της τώρα χρήση την έννοια της στόχευσης, δηλαδή του υπολογισμού στον οποίο προβαίνει κανείς ώστε η πράξη του να επιφέρει συγκεκριμένο, επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Ωστόσο, στο κοινό δίκαιο δεν είχε νομικώς αυτή την έννοια. Είχε την έννοια του απλού ενδεχομένου. Ήταν συνώνυμη με το «tending or likely to». Η έννοια της λέξης εξηγείται στο ακόλουθο απόσπασμα από το σύγγραμμα «Arlidge, Eady & Smith on Contempt» 2^η έκδοση (1999) σελ. 292:

Το ίδιο ερμηνεύθηκε αυτή η λέξη και σε άλλους τομείς. Το ακόλουθο απόσπασμα είναι από την απόφαση της Δικαστικής Επιτροπής της Βουλής των Λόρδων στην υπόθεση McDowell v. Standard Oil Company (New Jersey) (1927) AC 632 (σελ. 637):

Φαίνεται λοιπόν ότι στην προκείμενη περίπτωση, πράξη «προορισμένη ή η οποία είναι ενδεχόμενο να .....» είναι πράξη που έχει εξ αντικειμένου κάποια τάση. Σύμφωνα δε με τα υπόλοιπα που συμπληρώνουν το actus reus, η τάση αυτή πρέπει να είναι «.... να παρεμποδίσει ή καθ΄ οιονδήποτε τρόπον επηρεάσει οιανδήποτε δικαστικήν διαδικασίαν ....». Το actus reus δεν είναι λοιπόν η οποιαδήποτε πράξη. Είναι η πράξη με τη συγκεκριμένη τάση. Πρέπει, επομένως, να ερμηνεύσουμε και την έννοια της παρεμπόδισης και του επηρεασμού.

Θεωρούμε ότι η σύγχρονη Αγγλική αντιμετώπιση περιπτώσεων όπου ακόμα προβλέπεται αυστηρή ευθύνη, παρέχει χρήσιμο σημείο αναφοράς, ένα μέτρο σύγκρισης. Έχουμε συγκεκριμένα υπόψη τις περιπτώσεις ποινικής καταφρόνησης με δημοσιεύματα. Αυτές ρυθμίστηκαν με το Contempt of Court Act 1981 ύστερα από την υπόδειξη, στην οποία προέβη η Επιτροπή Phillimore λίγο πιο πριν, ότι η απαγόρευση ανεπιθύμητης παρέμβασης (interference) θα πρέπει να αφορά σε δυσμενή επηρεασμό και παρακώληση (prejudice and obstruction) της δικαιοσύνης. Σύμφωνα με το άρθρο 2(2) του εν λόγω νομοθετήματος, ακόμα και ο αυστηρός κανόνας ευθύνης αμβλύνεται. Ισχύει μόνο εφόσον δημιουργείται ουσιαστικός κίνδυνος - ερμηνεύτηκε να μη σημαίνει μεγάλος - ότι η πορεία της δικαιοσύνης στη συγκεκριμένη διαδικασία θα εμποδιστεί ή θα επηρεαστεί σοβαρά: «..... substantial risk that the course of justice in the proceedings in question will be seriously impeded or prejudiced». Αυτά βέβαια προσδιορίζουν το actus reus. Mens rea δεν χρειάζεται εκεί. Ο δράστης είναι ένοχος εφόσον πρόκειται για εκούσια πράξη, όπως την προσδιορίζει η διάταξη, ανεξάρτητα από πρόθεση. Βλέπουμε λοιπόν ότι, ακόμα και σε περιπτώσεις αυστηρής ευθύνης, απαιτείται πλέον ο εξ αντικειμένου κίνδυνος σοβαρού επηρεασμού ή παρακώλησης της δικαιοσύνης. Δεν θα μπορούσαμε εμείς, ερμηνεύοντας τη δική μας διάταξη, στη βάση γενικών αρχών παρόμοιων με εκείνων που υποθεμελιώνουν το Αγγλικό νομοθέτημα, να αποκλίνουμε προς το αυστηρότερο. Αυτά σε ό,τι αφορά την αντικειμενική υπόσταση.

Πρέπει κάτι να πούμε και για την υποκειμενική υπόσταση. Ειδική πρόθεση δεν χρειάζεται. Θα χρειαζόταν μόνο εφόσον προβλεπόταν ρητά. Δεν συμβαίνει εδώ αυτό. Η περί του αντιθέτου εισήγηση του συνηγόρου της εφεσείουσας οφείλεται στο ότι εκλήφθηκε το actus reus ως mens rea. Εν προκειμένω, δεν απαιτείται παρά μόνο βασική πρόθεση. Η οποία, γενικά, θα πρέπει να συνοδεύει την κάθε πτυχή του actus reus, εκτός όπου ο δράστης γνώριζε πως η πράξη του ήταν ηθικά μεμπτή αλλά δεν έχουμε εδώ τέτοια περίπτωση.

Η έννοια της πρόθεσης μπορεί να οριστεί με διάφορους τρόπους, ανάλογα και με τη μορφή που προσλαμβάνει. Για τις ανάγκες της προκείμενης περίπτωσης θεωρούμε πως εξυπηρετεί η συνοπτική περιγραφή την οποία βρίσκουμε στο σύγγραμμα Archbold on Criminal Pleading, Evidence and Practice 39^η έκδοση, παράγραφος 1441e. Συνίσταται στα εξής: Πρόθεση του δράστη είναι να επιφέρει ό,τι επάγεται η πράξη του (α) όταν το επιθυμεί, ανεξάρτητα από το αν προβλέπει ή όχι ότι πιθανώς να επέλθει• και (β) όταν προβλέπει ότι πιθανώς να επέλθει, είτε το επιθυμεί είτε όχι. Και βέβαια η πρόθεση δεν συναρτάται με το ελατήριο: Πρόκειται και πάλι για κανόνα του κοινού δικαίου που εξηγείται με λεπτομέρεια στη Hyam v. D.P.P. (1974) 2 All E.R. 41. Βρίσκεται και στην τελευταία παράγραφο του άρθρου 9 του Ποινικού Κώδικα, Κεφ. 154:

Πρόθεση, για να την εξηγήσουμε με απλά λόγια, σημαίνει ένοχη σκέψη. Δηλαδή, να έχει κατά νου ο δράστης τι θα επιφέρει με την πράξη του ή τουλάχιστον την πιθανότητα των επιπτώσεων. Τα εξωτερικά ή αντικειμενικά στοιχεία της περίπτωσης παρέχουν συχνά το έρεισμα της κατάληξης ως προς την πρόθεση. Δεν προεξοφλούν όμως το αποτέλεσμα. Δεν υπάρχει αμάχητο τεκμήριο περί πρόθεσης να επιφέρει κανείς τις φυσιολογικές επιπτώσεις των πράξεων του. Είναι απαραίτητη η δικαστική κρίση, στη βάση της μαρτυρίας, ότι έτσι σκεφτόταν ο ίδιος ο δράστης. Όχι ότι έτσι θα σκεφτόταν ένας λογικός άνθρωπος αν ήταν στη θέση του δράστη. Η πρόσφατη απόφαση της Δικαστικής Επιτροπή της Βουλής των Λόρδων στην R. v. G and Another (2003) 4 All ER 765, σε σχέση με το υποκειμενικό στοιχείο στην περίπτωση αλόγιστης συμπεριφοράς, παρέχει ισχυρή επιβεβαίωση αυτής της επισήμανσης. Υπήρξε λοιπόν πρωτοδίκως εσφαλμένη αυτοκαθοδήγηση ως προς την υποκειμενική υπόσταση αφού το Δικαστήριο εξέτασε την περίπτωση αποκλειστικά «μέσα από μια αντικειμενική θεώρηση των πραγμάτων».

Στην προκείμενη περίπτωση παρατηρούμε κατ΄ αρχάς πως η επιστολή της εφεσείουσας και η συνοδευτική έκθεση αφορούσαν στον τρόπο μεταχείρισης του αδικοπραγήσαντα σε κατηγορίες τις οποίες είχε παραδεχθεί και όχι σε άλλες ορισμένες για ακρόαση, ούτε υπήρξε ισχυρισμός ότι θα ήταν δυνατόν η δικαστική κρίση να επηρεαστεί σε εκείνες. Έπειτα παρατηρούμε πως δεν υπήρξε ισχυρισμός ότι το περιεχόμενο της επικοινωνίας περιείχε, ως προς τα γεγονότα και ευρύτερα ως προς τις περιστάσεις, οποιαδήποτε ανακρίβεια. Περιλάμβανε όμως και άποψη. Επρόκειτο για την άποψη του Επιστημονικού Συντονιστή του Θεραπευτικού Σπιτιού, περί των επιπτώσεων ποινής φυλάκισης. Και πάντως η επικοινωνία έγινε ακριβώς για να παρασχεθεί στο δικαστήριο πληροφόρηση ειδικά σε σχέση με αυτή την πτυχή. Το υλικό θα ήταν χρήσιμο προκειμένου το δικαστήριο καλύτερα να αντίκριζε την περίπτωση, εφόσον βέβαια παρουσιαζόταν στο δικαστήριο είτε από την Υπεράσπιση είτε από την Κατηγορούσα Αρχή είτε εν τέλει, όπως λέχθηκε στην Χριστοφίδης ν . Δημοκρατίας, Ποιν. Έφ. 7487, ημερ. 27 Φεβρουαρίου 2004, με πρωτοβουλία του ίδιου του δικαστηρίου αλλά πάντοτε με τρόπο δικονομικά παραδεκτό. Τέλος, παρατηρούμε ότι στην πραγματικότητα η επικοινωνία δεν προοριζόταν ως προσωπική αλλά ως επίσημη, κρατική.

Το ότι η επικοινωνία δεν ήταν επιτρεπτή είναι δεδομένο. Το ζητούμενο είναι το κατά πόσο επρόκειτο για εγκληματική επικοινωνία. Αυτό εξαρτάται από το κατά πόσο, για να το πούμε με απλά λόγια, υπήρχε σ΄ αυτή την περίπτωση το ενδεχόμενο βλάβης στην ορθή απονομή της δικαιοσύνης. Και έχει σχέση με το κατά πόσο θεωρούμε τους δικαστές ευεπίφορους σε τέτοιες επιδράσεις. Για την Αγγλία δεν κατέστη δυνατόν να δοθεί αναντίλεκτη απάντηση. Διατηρούνται δύο απόψεις. Η μια υπογραμμίζει την ανθρώπινη αδυναμία, η άλλη την εμπιστοσύνη στη δυνατότητα του δικαστή να αποφασίζει με βάση μόνο τα δεόντως τεθέντα στοιχεία. Μια σύγχρονη εξήγηση και των δύο απόψεων βρίσκουμε στην υπόθεση Att.-Gen. v. BBC (1981) A.C. 303 η οποία αφορούσε στα μέσα ενημέρωσης. Η πρώτη, από ένα δικαστή, στη σελ. 335 και η δεύτερη, από άλλο δικαστή, στις σελ. 342-343:

Καθορίζοντας το μέτρο, καθοδηγούμαστε από ό,τι διακρίνουμε ως την εν προκειμένω πραγματικότητα. Αν καταλήγαμε ότι υπήρχε ο κίνδυνος σοβαρού επηρεασμού, άρα και το ενδεχόμενο βλάβης στην ορθή απονομή της δικαιοσύνης, θα έπρεπε αναπόφευκτα να λέγαμε ότι και εκεί όπου διεισδύουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, σε κυοφορούμενες ή σε εξέλιξη δικαστικές διαδικασίες, μπορεί να μην απονέμεται δικαιοσύνη επειδή και οι δικαστές, όπως όλοι, παρακολουθούν τα όσα γράφονται και λέγονται. Αν κίνδυνος θα μπορούσε να προκύψει από ορισμένα δημοσιεύματα, θα αφορούσε στους άλλους παράγοντες της διαδικασίας, μάρτυρες και διαδίκους, όχι στους δικαστές. Καταλήγουμε λοιπόν ότι δεν υπήρχε το ενδεχόμενο να λειτουργήσει η υπό αναφορά επικοινωνία βλαπτικά στην ορθή απονομή της δικαιοσύνης. Δεν υπήρχε actus reus. Ούτε εν πάση περιπτώσει θα υπήρχε έρεισμα για mens rea.

Η πρωτόδικη απόφαση παραμερίζεται. Η εφεσείουσα αθωώνεται και απαλλάσσεται.

Χρ. Αρτεμίδης, Π.

Π. Αρτέμης, Δ.

Γ. Κωνσταντινίδης, Δ.

Γ.Κ. Νικολάου, Δ.

Α. Κραμβής, Δ.

Ρ. Γαβριηλίδης, Δ.

Ε. Παπαδοπούλου, Δ.

Μ. Φωτίου, Δ.

Μ. Νικολάτος, Δ.