|
ΠΑΓΚΥΠΡΙΟΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ
|
|
|
ECLI:CY:AD:2016:A329
(2016) 1 ΑΑΔ 1664
ΑΝΩΤΑΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΚΥΠΡΟΥ
ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑ
(Πολιτική Έφεση Αρ. 363/2011)
4 Ιουλίου, 2016
[ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΥ, ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ, ΨΑΡΑ-ΜΙΛΤΙΑΔΟΥ, Δ/στές]
ΑΝΔΡΟΥΛΑ ΠΡΟΚΟΠΙΟΥ ΑΝΤΩΝΙΟΥ,
Εφεσείουσα/Ενάγουσα,
v.
ΔΗΜΗΤΡΗ ΚΥΡΙΑΚΟΥ,
Εφεσίβλητου/Εναγόμενου.
Ε. Ευσταθίου με Μ. Καούλα, για την Εφεσείουσα.
Κ. Μαυραντώνης, για τον Εφεσίβλητο.
Δικαστήριο: Την ομόφωνη απόφαση του Δικαστηρίου θα δώσει ο Δικαστής Γ. Ερωτοκρίτου.
_____________________________________
Α Π Ο Φ Α Σ Η
ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΥ, Δ.: Η Εφεσείουσα τραυματίστηκε σε δυστύχημα στη Λεμεσό στις 29.11.2007. Σύμφωνα με τους ισχυρισμούς της, όπως αυτοί παρατίθενται στην Έκθεση Απαίτησης, ενώ στεκόταν στην άκρη του δρόμου, κτυπήθηκε από το αυτοκίνητο του Εφεσίβλητου με αρ. εγγραφής ΗΤΧ086 το οποίο τη δεδομένη στιγμή κινείτο με οπίσθια ταχύτητα. Ως αποτέλεσμα του τραυματισμού της, η ενάγουσα υπέστη συντριπτικό τετραπλό κάταγμα της κεφαλής του δεξιού βραχιονίου οστού, το οποίο επέφερε αρκετές επιπλοκές και επιπτώσεις στην υγεία της. Εξ' ου και ήγειρε αγωγή διεκδικώντας αποζημιώσεις τόσο για τις σωματικές όσο και για τις ειδικές της ζημιές, επιρρίπτοντας την ευθύνη για το δυστύχημα στον Εφεσίβλητο, ο οποίος αρνήθηκε ευθύνη. Διαζευκτικά ισχυρίστηκε ότι υπήρχε συντρέχουσα αμέλεια εκ μέρους της Εφεσείουσας, η οποία κατέβηκε από το πεζοδρόμιο απότομα και χωρίς προειδοποίηση, επιχειρώντας να διασταυρώσει τον δρόμο.
Το δικαστήριο αφού αξιολόγησε την ενώπιον του μαρτυρία προέβη σε εύρημα ότι η Εφεσείουσα στεκόταν στο σημείο Χ επί της οδού Μ. Μερκούρη, το οποίο απέχει ένα μέτρο από την άκρη του περιπτέρου και την άκρη του δρόμου. Στο σημείο εκείνο, ενώ η Εφεσείουσα έψαχνε για να βρει το πορτοφόλι της, ο Εφεσίβλητος που ήταν σταθμευμένος έξω από το περίπτερο, κινήθηκε με οπίσθια ταχύτητα, με αποτέλεσμα να την κτυπήσει. Έκρινε ότι γενεσιουργός αιτία για το δυστύχημα ήταν η ενέργεια του Εφεσίβλητου να κινηθεί με οπίσθια ταχύτητα χωρίς να αντιληφθεί την παρουσία της Εφεσείουσας στο δρόμο. Έκρινε επίσης ότι εμπόδιο στην ορατότητά του, δημιουργούσαν τα κασόνια που υπήρχαν στοιβαγμένα στο φορτηγό του. Αφού έλαβε υπόψη ότι το περίπτερο φθάνει στην άκρη του δρόμου και ότι ενώπιον του δεν υπήρχε μαρτυρία ότι ο δρόμος διέθετε πεζοδρόμιο για χρήση, σε διαφορετικό υψόμετρο από το δρόμο και ότι το σημείο Χ είναι σε χώρο που βρίσκεται στο ίδιο υψόμετρο με το δρόμο, το Δικαστήριο κατέληξε ότι η Εφεσείουσα ενδεχομένως να μην έπρεπε να σταματήσει στο σημείο που κτυπήθηκε. Θεώρησε πως το λάθος της ήταν ότι στεκόταν στο συγκεκριμένο σημείο, ψάχνοντας το πορτοφόλι της. Ενόψει τούτου, καταμέρισε την ευθύνη μεταξύ Εφεσείουσας και Εφεσίβλητου, σε ποσοστό 15% και 85% αντίστοιχα.
Ως προς τις γενικές αποζημιώσεις, επιδίκασε προς όφελος της Εφεσείουσας επί πλήρους ευθύνης, το ποσό των €80.000. Στο ποσό αυτό περιλαμβάνεται και ποσό €20.000 για απώλεια της ικανότητάς της για εργασία και περαιτέρω, ελήφθη υπόψη και η ανάγκη για εργοδότηση οικιακής βοηθού. Ως προς τις ειδικές αποζημιώσεις, επιδίκασε επί πλήρους ευθύνης, συνολικό ποσό €25.818,59. Αφού έλαβε υπόψη το ποσοστό συντρέχουσας αμέλειας της Εφεσείουσας, επιδίκασε προς όφελός της συνολικό ποσό €89.945 (€68.000 για γενικές αποζημιώσεις και €21.945,81 ειδικές αποζημιώσεις), πλέον τόκο επί του ποσού των γενικών αποζημιώσεων από την 29.11.2007 (ημερομηνία έγερσης του αγώγιμου δικαιώματος) μέχρι εξοφλήσεως και επί του ½ του ποσού των ειδικών αποζημιώσεων, από 29.11.2007 μέχρι 19.1.2009 (ημερομηνία καταχώρησης Έκθεσης Απαίτησης) και επί ολόκληρου του ποσού από 19.1.2009 μέχρι εξοφλήσεως. Επιπλέον, επιδίκασε έξοδα υπέρ της Εφεσείουσας.
Η Εφεσείουσα, η οποία δεν έμεινε ικανοποιημένη από την πρωτόδικη κρίση, εφεσίβαλε την απόφαση, αμφισβητώντας με επτά λόγους έφεσης τα ποσά των γενικών και ειδικών αποζημιώσεων ως έκδηλα χαμηλά, καθώς και το ποσοστό της συντρέχουσας αμέλειας που της αποδόθηκε.
Ευθύνη - Λόγος έφεσης 7
Θεωρούμε πιο λογικό να αρχίσουμε από τον έβδομο λόγο έφεσης, ο οποίος αφορά στον καταλογισμό στην Εφεσείουσα μικρού ποσοστού συντρέχουσας αμέλειας. Το πρωτόδικο δικαστήριο αφού βρήκε ότι:- (α) η Ενάγουσα στεκόταν έξω από περίπτερο το οποίο δεν διαθέτει πεζοδρόμιο αλλά ο δρόμος φτάνει μέχρι την άκρη του περιπτέρου, το οποίο βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο με το δρόμο και αναγκαστικά οι πεζοί χρησιμοποιούν μέρος του δρόμου για να διακινηθούν, (β) το σημείο Χ στο οποίο κτυπήθηκε η Εφεσείουσα με πρόθεση να πάρει γάλα από το ψυγείο του περιπτέρου, απέχει 1 μέτρο από την άκρη του περιπτέρου και του δρόμου, που όπως είπαμε εφάπτεται του περιπτέρου, (γ) η απόσταση του ενός μέτρου από την άκρη του δρόμου και την άκρη του περιπτέρου, όπου στεκόταν η Εφεσείουσα, υπό τις περιστάσεις του δρόμου δεν ήταν μεγάλη για να βρίσκεται ένας πεζός, (δ) το ημιφορτηγό αυτοκίνητο του Εφεσίβλητου ήταν φορτωμένο με κασόνια τα οποία εμπόδιζαν την ορατότητα του οδηγού προς το μέρος που στεκόταν η Εφεσείουσα στο πίσω μέρος του αυτοκινήτου, (ε) όταν το αυτοκίνητο κινήθηκε προς τα πίσω ήχησε σειρήνα, την οποία όμως δεν άκουσε η Εφεσείουσα επειδή ο δρόμος είναι πολυσύχναστος και έχει πολύ θόρυβο, απέδωσε στην Εφεσείουσα 15% συντρέχουσα αμέλεια.
Στο ερώτημα αν η Εφεσείουσα προέβη σε πράξη ή παράλειψη που συνέτεινε στον τραυματισμό της, το πρωτόδικο δικαστήριο απάντησε ως εξής:-
«Το Τεκμήριο 4 υποδεικνύει πως το περίπτερο φθάνει στην άκρη του δρόμου. Δεν υπάρχει μαρτυρία, ότι ο δρόμος διαθέτει πεζοδρόμιο για χρήση, σε διαφορετικό υψόμετρο από το δρόμο. Στην φωτογραφία φαίνεται και δέχθηκε ο Μ.Ε.1 ότι το σημείο Χ είναι σε χώρο που βρίσκεται στο ίδιο υψόμετρο με το δρόμο.
Επομένως είναι στον ίδιο χώρο που και οι πεζοί αναγκαστικά θα περπατήσουν. Εξάλλου η απόσταση του ενός μέτρου από την άκρη του δρόμου, δεν είναι μεγάλη για να βαδίζει κάποιος. Είναι πολύ κοντινή σε σχέση με την άκρη του δρόμου.
Ενδεχομένως, η ενάγουσα, να μην έπρεπε να σταματήσει εκεί και να ψάχνει στην τσάντα της για το πορτοφόλι. Το γεγονός πως ήταν κατά κάποιο τρόπο απασχολημένη, ιστάμενη στο χώρο εκείνο και όχι έξω ακριβώς από το ψυγείο, ήταν το λάθος της. Για το οποίο κρίνεται υπόλογη ποσοστού ευθύνης, το οποίο καθορίζεται στο 15%. Συνεπώς η ευθύνη καταμερίζεται μεταξύ ενάγουσας και εναγόμενου κατά ποσοστό 15% και 85% αντιστοίχως.»
Η Εφεσείουσα θεωρεί λανθασμένη την απόδοση στην ίδια συντρέχουσας αμέλειας, καθότι δεν είχε υποχρέωση να προβλέψει ότι ο Εφεσίβλητος θα κινείτο με οπίσθια ταχύτητα. Στεκόταν έξω από το περίπτερο το οποίο δεν διαθέτει πεζοδρόμιο, και προσπαθούσε να πάρει χρήματα από το πορτοφόλι της για να αγοράσει γάλα. Όπως ισχυρίζεται, ολόκληρη την ευθύνη τη φέρει ο Εφεσίβλητος, ο οποίος κινήθηκε με οπίσθια ταχύτητα χωρίς να λάβει τα αναγκαία μέτρα για να εντοπίσει την παρουσία της.
Από την άλλη, ο Εφεσίβλητος διαφωνεί, θεωρώντας την πρωτόδικη απόφαση ορθή, καθότι η Εφεσείουσα εσφαλμένα στάθηκε πίσω από το φορτηγό του Εφεσίβλητου, αγνοώντας μάλιστα τον προειδοποιητικό ήχο ότι το φορτηγό του κινείτο με οπίσθια ταχύτητα.
Έχουμε εξετάσει τα ενώπιον μας στοιχεία και δεν συμφωνούμε με την κατάληξη του πρωτόδικου δικαστηρίου να αποδώσει συντρέχουσα αμέλεια στην Εφεσείουσα. Από τη στιγμή που το πρωτόδικο δικαστήριο κατέληξε ότι λόγω έλλειψης πεζοδρομίου, ήταν φυσιολογικό για έναν πεζό να χρησιμοποιεί μέρος του δρόμου, δεν βλέπουμε ποια σημασία έχει, τι ακριβώς έκανε η Εφεσείουσα στο σημείο εκείνο στο οποίο σύμφωνα με το εύρημα του δικαστηρίου δικαιούτο να βρίσκεται. Δηλαδή αν δεν έψαχνε για το πορτοφόλι της αλλά συνομιλούσε με κάποιον ή απλώς περπατούσε ή στεκόταν, θα άλλαζαν τα πράγματα; Αδυνατούμε να δούμε πώς η απλή παρουσία της στο συγκεκριμένο σημείο, υπό τα ιδιαίτερα δεδομένα της σκηνής, ισοδυναμεί με έλλειψη φροντίδας για την ασφάλειά της. Σύμφωνα με τη νομολογία, η Εφεσείουσα δεν ήταν υπόχρεη να προβλέψει ότι ο Εφεσίβλητος θα ήταν αμελής, εφόσον η ευθύνη της περιορίζεται στο να λάβει μέτρα για την ασφάλεια της από προβλεπτούς κινδύνους (βλ. Βλάσιος ν. Αντωνίου (1990) 1 ΑΑΔ 815).
Υπό τις περιστάσεις, κρίνουμε ότι η κατάληξη του πρωτόδικου δικαστηρίου να αποδώσει ποσοστό 15% στην Εφεσείουσα, είναι εξ αντικειμένου εσφαλμένη. Ως εκ τούτου, για το θέμα της ευθύνης θα πρέπει να παραμεριστεί η πρωτόδικη απόφαση και να επιμεριστεί ολόκληρη η ευθύνη στον Εφεσίβλητο.
Γενικές αποζημιώσεις - Λόγοι έφεσης 1-3
Η Εφεσείουσα κατά τον ουσιώδη χρόνο του δυστυχήματος ήταν 55 χρονών. Από το δυστύχημα υπέστη συντριπτικό τετραπλό κάταγμα δεξιού βραχιόνιου οστού, το οποίο της προκάλεσε πόνους και σοβαρή ταλαιπωρία. Υπεβλήθη σε χειρουργική επέμβαση, κατά την οποία τοποθετήθηκαν βίδες και πλατίνα. Παρέμεινε κλινήρης για σχεδόν 4 μήνες και υπεβλήθη σε φυσιοθεραπεία. Υπάρχει πιθανότητα στο μέλλον να νεκρωθεί η κεφαλή του δεξιού βραχίονα, οπότε και θα απαιτηθεί επέμβαση αρθροπλαστικής δεξιού ώμου. Οι κινήσεις του χεριού είναι πολύ περιορισμένες, με σχεδόν καθόλου έξω στροφή, ενώ μπορεί να εκτελεί κινήσεις ανύψωσης μέχρι 70%. Ως αποτέλεσμα, η ζωή της ανατράπηκε και ο τρόπος ζωής της διαφοροποιήθηκε ως αποτέλεσμα των δυσκολιών που αντιμετώπιζε σε πολλές από τις καθημερινές της δραστηριότητες. Μεταξύ των δύο πλευρών υπήρξε διαφωνία ως προς το βαθμό εξάρτησης της Εφεσείουσας σε φροντίστρια.
Το πρωτόδικο δικαστήριο ανέφερε τα εξής:-
«Είναι γεγονός ότι η ενάγουσα υπερέβαλλε κάπως στην περιγραφή της σημερινής της κατάστασης και τον περιορισμό των κινήσεων και ικανοτήτων της παρουσιαζόμενη εντελώς ανίκανη Όμως δεν μπορεί να αναμένεται από άτομο ηλικίας τώρα 59 ετών να αποκτήσει δεξιότητες στο αριστερό χέρι, ώστε να αντικαταστήσει το δεξί. Δεν είναι όμως ανίκανη να εκτελεί οιανδήποτε εργασία, αφού όπως οι Μ.Ε.3 και Μ.Ε.5 κατέθεσαν, διατηρεί την δυνατότητα να επιτελεί δραστηριότητες και εργασίες του νοικοκυριού που δεν απαιτούν ανύψωση του χεριού πάνω από τον ώμο και επομένως να τακτοποιεί κάπως, το σπίτι, να φροντίζει το φαγητό όταν δεν απαιτείται ανύψωση ή χρήση βαριάς οικιακής συσκευής και να περιποιείται, με δυσκολία έστω τον εαυτό της. Κρίνεται όμως, πως απαιτείται η βοήθεια τρίτου προσώπου τόσο για τις προσωπικές της ανάγκες όσο και αυτές του νοικοκυριού.
Εχει εισηγηθεί ο κ. Μαυραντώνης πως η φροντίστρια δεν είναι απαραίτητη, δεδομένου πως προσφέρει αφ' ενός υπηρεσίες από τις οποίες ωφελούνται και τα παιδιά της, και αφ' ετέρου, μπορούν τις υπηρεσίες της φροντίστριας να τις παρέχουν τα παιδιά της.
Αντιθέτως εισηγείται ο κ. Ευσταθίου, αποτελούσε «συστατικό στοιχείο της ζωής της ενάγουσας να μεριμνά για την καθαριότητα της οικογένειας της και το νοικοκυριό του σπιτιού της που συγκαταλέγονται και τα δύο της παιδιά». Παρέπεμψε δε στην υπόθεση Βέρα Φαράζη - ν - Τζιάρα (1999) 1(Α) Α.Α.Δ 269 στην οποία εκρίθη ότι η απώλεια ικανότητας για άσκηση των υποχρεώσεων της ενάγουσας ως οικοκυράς, αποτελούσε λόγο για αποζημίωση.
Δεν αγνοώ το γεγονός ότι το παιδιά της ενάγουσας ωφελούνται από τις υπηρεσίες της οικιακής βοηθού. Δεν παραγνωρίζω όμως το γεγονός πως η ενάγουσα, είναι αυτή που χρήζει κυρίως των υπηρεσιών αυτών, για τις προσωπικές της ανάγκες. Όμως πέραν της ηθικής, τα παιδιά της δεν έχουν νομική ευθύνη να την εξυπηρετούν. Ούτε η ίδια η ενάγουσα έχει υποχρέωση να εξυπηρετεί παιδιά ηλικίας άνω των 30 χρόνων.
Απ' όσα τέθηκαν ενώπιον μου, το αναπόδραστο συμπέρασμα στο οποίο οδηγείται το Δικαστήριο, είναι πως υπήρχε ανάγκη οικιακής βοηθού και τέτοια θα υπάρχει και για το μέλλον.
Το γεγονός ότι στην ενάγουσα παρέχεται η ευχέρεια να εργοδοτήσει αλλοδαπή οικιακή βοηθό, της οποίας ο μισθός είναι σχεδόν ο μισός απ' όσα πληρώνει, θα ληφθεί υπόψη κατά την επιδίκαση των γενικών αποζημιώσεων. (Δέστε Φαράζη (ανωτέρω) ). Κρίνεται επίσης πως η ενάγουσα είναι ανίκανη να εκτελεί την προ του δυστυχήματος εργασία και δραστηριότητες. Η εισήγηση πως μπορεί να εξεύρει εργασία σε γραφείο δεν ευσταθεί αφού η ενάγουσα δεν μπορεί να γράψει, και όπως υπέδειξε ο Μ.Ε.5 για να το κατορθώσει τούτο, θα πρέπει ο εργοδότης της, να προσαρμόσει το χώρο του, στις ανάγκες της ενάγουσας. Η αδυναμία της επίσης για οδήγηση, ενόψει του κινδύνου που εμπεριέχει η δραστηριότητα αυτή, σε περίπτωση ξαφνικού εμποδίου στην πορεία της, μειώνει έτι περισσότερο τις πιθανότητες για εργοδότηση της και για άσκηση επαγγέλματος της διαφημίστριας που ασκούσε πριν το ατύχημα.» (sic)
Ως προς την απώλεια μελλοντικών απολαβών, το πρωτόδικο δικαστήριο ανέφερε ότι:-
«Η ενάγουσα κατέθεσε πως κέρδιζε από την εργασία της ποσό €1300 μηνιαίως, το οποίο συνίστατο σε ποσοστό 30% επί των πωλήσεων των εμπορευμάτων που διενεργούσε.
Υπάρχει εισήγηση από τον συνήγορο για υιοθέτηση πολλαπλασιαστή 5 ετών, δεδομένης της ηλικίας της ενάγουσας η οποία την ημερομηνία του δυστυχήματος ήταν 55 ετών ενώ σήμερα είναι 59 ετών (παραπομπή στην υπόθεση Μ. Νικολάου ν. Μ. Πέτρου (1991) 1 Α.Α.Δ σελ.
Στην κρινόμενη περίπτωση, δεν έχει αποδειχθεί το ύψος των απολαβών και ελλείπει συνεπώς το στοιχείο του πολλαπλασιαστέου. Πέραν της αναφοράς της ενάγουσας στο ποσό τούτο, δεν εδόθη ούτε παρουσιάσθηκε καμιά άλλη ένδειξη ή απόδειξη. Η ενάγουσα δεν συμπλήρωνε φορολογικές δηλώσεις, δεν κατέβαλλε εισφορές στις Κοινωνικές Ασφαλίσεις και ούτε είχε στοιχεία των πωλήσεων, στα οποία το Δικαστήριο να βασισθεί από τα οποία να προκύπτει έστω, το αναφερόμενο ποσό. Το οποίο εν πάση περιπτώσει δεν είναι σταθερό, αλλά εξαρτάται από τις γενόμενες μηνιαίες πωλήσεις.
Συνεπώς, δεδομένου ότι εκρίθη η μείωση της ικανότητας της ενάγουσας για εργασία, αυτό προσμετρά ως απώλεια που ανάγεται στις γ ενικές αποζημιώσεις και όχι κάτω από συγκεκριμένο κονδύλι μελλοντικής ζημιάς (Μαυρονικόλας ν. Λουκά (1995) 1 Α.Α.Δ 66, Αποστολίδη ν. Ζούλη (2001) 1 Α.Α.Δ σελ. 1695, Τέρεκ Μαγιάσι ν. Εμ. Δεμηρτσιάδη Πολ. Εφ. 372/06 ημερ. 24.9.10.»
Τελικά το πρωτόδικο δικαστήριο έχοντας υπόψη τα πιο πάνω, έκρινε πως επί πλήρους ευθύνης ποσό ύψους €80.000 για γενικές αποζημιώσεις, συμπεριλαμβανομένου και ποσού €20.000 για απώλεια της ικανότητας προς εργασία και της ανάγκης για οικιακή βοηθό, αποτελεί όσο το δυνατό, δίκαιη και εύλογη αποζημίωση.
Με τον πρώτο λόγο έφεσης η Εφεσείουσα θεωρεί εσφαλμένο το ύψος του ποσού των €80.000 που της επιδίκασε το πρωτόδικο δικαστήριο υπό μορφή γενικών αποζημιώσεων επί πλήρους ευθύνης και στο οποίο συμπεριλαμβάνεται και το ποσό των €20.000 για απώλεια της ικανότητας της για εργασία, καθώς και η ανάγκη εργοδότησης οικιακής βοηθού. Συγκεκριμένα παραπονείται ότι ενώ το πρωτόδικο δικαστήριο ορθώς διαπίστωσε τις σημαντικές βλάβες και συνέπειες του τραυματισμού της (τετραπλό κάταγμα βραχιονίου, πόνο, δυσκολία στο κλείσιμο άρθρωσης, περιορισμό κινήσεων, ότι χρειάζεται βοήθεια από οικιακή βοηθό στις προσωπικές της ανάγκες, διαφοροποίηση τρόπου ζωής ως αποτέλεσμα, ανικανότητα να εκτελεί την προ του δυστυχήματος εργασία της), εντούτοις στον καθορισμό του ποσού των γενικών αποζημιώσεων δεν αξιολόγησε επαρκώς όλα τα στοιχεία που είχε ενώπιον του, με αποτέλεσμα το επιδικασθέν ποσό να είναι έκδηλα χαμηλό και να μην αντανακλά τα δεινά που υπέστη η Εφεσείουσα. Σύμφωνα με τον ευπαίδευτο συνήγορό της, το ποσό που θα έπρεπε να επιδικαστεί θα έπρεπε να ήταν υπερδιπλάσιο.
Στα πλαίσια του δεύτερου και τρίτου λόγου έφεσης, η Εφεσείουσα παραπονείται ειδικά ότι το ποσό των €20.000 που το πρωτόδικο δικαστήριο της επιδίκασε για την απώλεια της ικανότητάς της προς εργασία, ήταν πολύ χαμηλό. Η Εφεσείουσα εργαζόταν ως αντιπρόσωπος/διαφημίστρια των καλλυντικών προϊόντων Avon και κέρδιζε από την εργασία της €1.300 μηνιαίως, κατά μέσο όρο. Συνεπώς το δικαστήριο θα έπρεπε, σύμφωνα με την εισήγηση του συνηγόρου της, να χρησιμοποιήσει πολλαπλασιαστή για καθορισμό της μελλοντικής απώλειας της Εφεσείουσας και όχι να συμπεριλάβει ποσό €20.000 στις γενικές αποζημιώσεις με το σκεπτικό ότι η Εφεσείουσα δεν παρουσίασε κανένα στοιχείο που να αποδεικνύει το μισθό της.
Από την άλλη, ο Εφεσίβλητος θεωρεί ότι το ποσό των γενικών αποζημιώσεων είναι ορθό και αντανακλά εύλογα τη φύση και έκταση των τραυμάτων της Εφεσείουσας, καθώς και τον πόνο, ταλαιπωρία και απώλεια της ικανότητας προς εργασία. Ο δικηγόρος για τον Εφεσίβλητο κάλεσε το Εφετείο να λάβει υπόψη ότι ενώ η Εφεσείουσα ισχυρίστηκε προφορικά ότι κέρδιζε €1.300 μηνιαίως από την εργασία της, δεν παρουσίασε κανένα γραπτό αποδεικτικό στοιχείο, ως όφειλε, για να αποδείξει ότι όντως κέρδιζε κατά μέσο όρο το συγκεκριμένο ποσό. Πέραν τούτου, η Εφεσείουσα δεν συμπλήρωνε φορολογικές δηλώσεις και ούτε κατέβαλλε εισφορές στις κοινωνικές ασφαλίσεις. Ως εκ τούτου, το πρωτόδικο δικαστήριο ορθά ταξινόμησε τη μείωση της ικανότητας της Εφεσείουσας προς εργασία, στις γενικές αποζημιώσεις.
Σύμφωνα με τη νομολογία, το Εφετείο δεν επεμβαίνει στα ευρήματα του πρωτόδικου δικαστηρίου αναφορικά με το ύψος των αποζημιώσεων, εκτός αν διαπιστωθεί ότι υπήρξε πλάνη περί το νόμο ή ότι το επιδικασθέν ποσό είναι είτε υπερβολικό, είτε έκδηλα ανεπαρκές ώστε να καθίσταται παντελώς λανθασμένος ο υπολογισμός των αποζημιώσεων των οποίων ο ενάγων δικαιούται (βλ. Constantinou v. Salachouris (1969) 1 CLR 416).
Στην προκειμένη περίπτωση δεν έχουμε πεισθεί ότι θα πρέπει να παρέμβουμε. Καθόλου δεν έχουμε πεισθεί ότι το επιδικασθέν ποσό των γενικών αποζημιώσεων είναι έκδηλα ανεπαρκές. Η έμφαση είναι στο «έκδηλα» και αυτό σε μια προσπάθεια η εκτίμηση του Εφετείου να είναι όσο πιο αντικειμενική γίνεται. Δεν έχει τόση σημασία αν εμείς ή ένα άλλο Εφετείο θα έδιδε ένα μικρότερο ή ένα μεγαλύτερο ποσό. Σημασία έχει αν το ποσό που τελικά δόθηκε στην Εφεσείουσα ήταν έκδηλα ανεπαρκές, που στην προκειμένη περίπτωση, κατά την κρίση μας, δεν ήταν.
Ως προς τον δεύτερο και τρίτο λόγο έφεσης που αφορά στην απώλεια μελλοντικών εισοδημάτων και τον ορθό πολλαπλασιαστή, συμφωνούμε απόλυτα με τον τρόπο που το πρωτόδικο δικαστήριο χειρίστηκε το θέμα. Η Εφεσείουσα, πέραν της δικής της προφορικής αναφοράς στα εισοδήματά της κατά τον ουσιώδη χρόνο, δεν παρουσίασε κανένα αποδεικτικό στοιχείο που να τεκμηριώνει τα λεγόμενά της. Όπως ορθά επισημαίνει το πρωτόδικο δικαστήριο, λόγω της φύσης της απαίτησης, αναμένετο να παρουσιάσει κάποια στοιχεία για παράδειγμα από τους εργοδότες ή συνεργάτες της που να δείχνουν τις μηνιαίες πωλήσεις και προμήθειές της. Δεν το έπραξε. Πέραν τούτου, δεν κατέβαλλε κοινωνικές ασφαλίσεις και ούτε συμπλήρωνε φορολογικές δηλώσεις. Υπό αυτές τις συνθήκες, θα ήταν αρκετά δύσκολο εγχείρημα για οποιοδήποτε δικαστήριο να αποδεχθεί τους προφορικούς ισχυρισμούς της Εφεσείουσας και να επιδικάσει μελλοντικές απολαβές με τη μέθοδο του πολλαπλασιαστή.
Κατά την κρίση μας, η απόφαση της ευπαίδευτης Προέδρου να εντάξει, λόγω της αβεβαιότητας που δημιουργήθηκε, τα μελλοντικά εισοδήματα της Εφεσείουσας στις γενικές αποζημιώσεις, είναι ορθή και ταυτίζεται με τις καθιερωμένες αρχές της νομολογίας (βλ. Μαυροπετρή ν. Λουκά (1995) 1 ΑΑΔ 66, Θεοδούλου ν. A. Panayides Contracting Ltd (1999) 1Γ ΑΑΔ 2134 και Κολάνη ν. Ταμπούρα (2010) 1Β ΑΑΔ 1108). Η διαζευκτική επιλογή του πρωτόδικου δικαστηρίου ήταν να θεωρήσει ότι η Εφεσείουσα απέτυχε να πείσει για τη συγκεκριμένη απαίτησή της, προσέγγιση όμως που θα ήταν αυστηρή και μη δίκαιη για την Εφεσείουσα.
Έξοδα οικιακής βοηθού - Λόγος έφεσης 4
Ως προς τον τέταρτο λόγο έφεσης, η Εφεσείουσα παραπονείται ότι το πρωτόδικο δικαστήριο λανθασμένα έλαβε υπόψη κατά την επιδίκαση των γενικών αποζημιώσεων ότι η ίδια είχε την ευχέρεια να εργοδοτήσει αλλοδαπή οικιακή βοηθό, της οποίας ο μισθός θα ήταν σχεδόν μισός απ' ό,τι πλήρωνε στην κύπρια οικιακή βοηθό, με αποτέλεσμα να της επιδικάσει μόνο το ήμισυ των εξόδων της οικιακής βοηθού, ήτοι το ποσό των €15.938, αντί €31.877.
Ως προς την οικιακή βοηθό, ο Εφεσίβλητος θεωρεί ότι το ποσό που τελικά επιδίκασε το πρωτόδικο δικαστήριο είναι απόλυτα ορθό, εφόσον η Εφεσείουσα στα πλαίσια του καθήκοντός της για μείωση της ζημιάς της, είχε υποχρέωση να εργοδοτήσει αλλοδαπή οικιακή βοηθό, με χαμηλότερο μισθό και με περισσότερες ώρες εργασίας.
Ούτε ως προς τα έξοδα της οικιακής βοηθού έχει δίκαιο η Εφεσείουσα. Το πρωτόδικο δικαστήριο ορθά κατά την κρίση μας θεώρησε ότι η Εφεσείουσα, μέσα στα πλαίσια της υποχρέωσης της για μείωση της ζημιάς της, όφειλε να επιλέξει αλλοδαπή οικιακή βοηθό, εφόσον η βοήθεια που θα χρειαζόταν θα εκτείνετο για πέραν του έτους (βλ. Αχιλλέως ν. Δημοκρατίας (1999) 1Α ΑΑΔ 176). Η εργοδότηση αλλοδαπής οικιακής βοηθού θα κόστιζε πολύ λιγότερα απ' ό,τι τελικά κόστισε (€31.877) η κύπρια οικιακή βοηθός, για μόνο 4 ώρες ημερησίως. Πέραν τούτου, ορθά το πρωτόδικο δικαστήριο επισήμανε ότι από τις υπηρεσίες της οικιακής βοηθού επωφελούνταν μερικώς και τα ανήλικα τέκνα της Εφεσείουσας, ηλικίας άνω των 30 ετών. Υπό αυτές τις συνθήκες, το πρωτόδικο δικαστήριο, στη βάση του ότι ο μισθός αλλοδαπής οικιακής βοηθού ήταν κατά τον ουσιώδη χρόνο €400 μηνιαίως, ορθά κατά την κρίση μας επιδίκασε το ποσό των €15.938,59 ως μέρος των ειδικών αποζημιώσεων της Εφεσείουσας μέχρι τον Ιανουάριο του 2011.
Μεταφορικά έξοδα - Λόγος έφεσης 5
Το σκεπτικό του πρωτόδικου δικαστηρίου ως προς τα μεταφορικά έξοδα της Εφεσείουσας, όπως καταγράφεται στη σελίδα 24 της πρωτόδικης απόφασης, έχει ως εξής:-
«(στ) Διεκδικείται ποσό €3589,99 για μεταφορικά έξοδα της ενάγουσας από το σπίτι προς το φυσιοθεραπευτήριο. Τη μεταφορά φέρεται να διενήργησε η οικιακή βοηθός. Η οποία, όπως παρουσιάζεται στα σχετικά τεκμήρια, τις ίδιες ημερομηνίες πληρωνόταν και ολόκληρο το ποσό για τις υπηρεσίες της ως φροντίστριας.
Το εν λόγω ποσό δεν μπορεί να επιδικασθεί και για τον ανωτέρω λόγο, αλλά κυρίως διότι μεταφορές επ' αμοιβή δικαιούνται να εκτελούν μόνον αδειούχα άτομα. Οποιαδήποτε μεταφορά, εκτός άδειας, στερείται νομιμότητας.»
Η Εφεσείουσα θεωρεί λανθασμένη την πιο πάνω προσέγγιση του δικαστηρίου. Όπως εισηγείται ο συνήγορος της, το πρωτόδικο δικαστήριο αγνόησε ότι υπήρχε ανάγκη για μεταφορά της από ειδικό άτομο-φροντίστρια. Δεν ήταν, είπε, θέμα απλής μεταφοράς με ταξί.
Ούτε αυτός ο λόγος ευσταθεί. Κατά την κρίση μας, ορθά το πρωτόδικο δικαστήριο θεώρησε ότι εφόσον η μεταφορά γινόταν από την οικιακή βοηθό η οποία ήδη πληρωνόταν από την Εφεσείουσα για τις υπηρεσίες της, δεν ήταν δυνατό να πληρώνεται επιπλέον χρήματα για τη μεταφορά της η οποία αυστηρά ομιλούντες μόνο από αδειούχα πρόσωπα θα μπορούσε να διενεργηθεί επί αμοιβή.
Υπόλοιπες ειδικές αποζημιώσεις - Λόγος έφεσης 6
Η Εφεσείουσα παραπονείται ότι το πρωτόδικο δικαστήριο λανθασμένα δεν της επιδίκασε τα έξοδα του Δρ. Βαρνάβα (€80), τα έξοδα των ιατρικών πιστοποιητικών του νοσοκομείου Λεμεσού (€66), τα έξοδα φαρμακείου (€188), τα έξοδα οπτικού (€140), τα έξοδα αγοράς μαξιλαριού (€119), τα έξοδα της κλινικής Μορφή (€250), καθώς και τα έξοδα Neogenesis (€35).
Ο λόγος που το πρωτόδικο δικαστήριο δεν επιδίκασε τα πιο πάνω έξοδα, είναι ότι κανένα αποδειχτικό στοιχείο δεν εδόθη και συνεπώς θεώρησε ότι αυτά δεν αποδείχθηκαν.
Ούτε αυτός ο λόγος ευσταθεί. Σύμφωνα με τη νομολογία, οι ειδικές αποζημιώσεις δεν είναι αρκετό να εξειδικεύονται στην Έκθεση Απαίτησης, όπως εδώ, αλλά θα πρέπει κατά τη δίκη να αποδεικνύονται με αυστηρότητα (βλ. McGregor on Damages, 15th Edition, para. 23, p. 15, Zachariou v. Lioness Inc. (1983) 1 CLR 415, Σπύρου ν. Χατζηχαραλάμπους (1989) 1E ΑΑΔ 298 και Αλεξάνδρου ν. Ιωάννου (1996) 1 ΑΑΔ 1157).
Στην προκειμένη περίπτωση η Εφεσείουσα ενώ παράθεσε στην Έκθεση Απαίτησης λεπτομέρειες των ειδικών ζημιών της, στη συνέχεια παρέλειψε να προσκομίσει ικανοποιητική μαρτυρία που να τις αποδεικνύει με τον αυστηρό τρόπο που επιτάσσει η νομολογία. Η απλή αναφορά της ίδιας για ορισμένα κονδύλια και η κατάθεση κάποιων αποδείξεων για σκοπούς αναγνώρισης, ορθά δεν θεωρήθηκαν ως ικανοποιητική απόδειξη των ειδικών ζημιών.
Ενόψει των πιο πάνω, η έφεση επιτυγχάνει μερικώς. Το μέρος της απόφασης που αφορά στη συντρέχουσα αμέλεια αντικαθίσταται με απόφαση ότι η ευθύνη για το δυστύχημα βαραίνει εξ ολοκλήρου τον Εφεσίβλητο. Το υπόλοιπο μέρος της απόφασης επιβεβαιώνεται και οι σχετικοί λόγοι απορρίπτονται. Τα έξοδα της έφεσης, όπως αυτά θα υπολογιστούν από τον Πρωτοκολλητή επιδικάζονται υπέρ της Εφεσείουσας.
Γ. ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΥ, Δ.
Μ. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ, Δ.
Τ. ΨΑΡΑ-ΜΙΛΤΙΑΔΟΥ, Δ.
/ΕΠς