|
ΠΑΓΚΥΠΡΙΟΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ
|
|
|
Κυπριακή νομολογία στην οποία κάνει αναφορά η απόφαση αυτή:
Θεσμοί Πολιτικής Δικονομίας στους οποίους κάνει αναφορά η απόφαση αυτή:
Κυπριακή νομοθεσία στην οποία κάνει αναφορά η απόφαση αυτή:
Μεταγενέστερη νομολογία η οποία κάνει αναφορά στην απόφαση αυτή:
(2011) 1 ΑΑΔ 336
24 Φεβρουαρίου, 2011
[ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ, ΝΙΚΟΛΑΤΟΣ, ΚΛΗΡΙΔΗΣ, Δ/στές]
ΙΩΣΗΦ Μ. ΤΕΡΖΗΣ,
Εφεσείων-Καθ' ου η αίτηση 6,
v.
ΜΑΡΙΑΣ ΚΕΚΚΟΥ ΠΕΤΟΥΦΑ,
Εφεσίβλητης-Αιτήτριας.
(Πολιτική Έφεση Αρ. 103/2008)
Κληρονομικό Δίκαιο ― Διαθήκη ― Ερμηνεία όρων διαθήκης αποβιώσαντος ― Κατά πόσο το πρωτόδικο Δικαστήριο ερμήνευσε ορθά όρους της διαθήκης, προκειμένου να εφαρμόσει με νόμιμο τρόπο τις επιθυμίες του αποβιώσαντος ως προς τη διάθεση των περιουσιακών του στοιχείων.
Κληρονομικό Δίκαιο ― Διαθήκη ― Νομοθεσία Κληρονομικής Διαδοχής ― Ποία η έννοια του όρου «κινητή περιουσία» η οποία περιγραφόταν σε συγκεκριμένη παράγραφο της διαθήκης ― Το θέμα διέπεται από τη πραγματική βούληση του διαθέτη η οποία πρέπει να αναζητηθεί υπό το φως και το πνεύμα του συνόλου του περιεχομένου της διαθήκης. Κατά πόσο τα χρήματα στην Τράπεζα ή στην οικία του αποβιώσαντος, θεωρούνται «κινητά» ― Αναδρομή στη σχετική Αγγλική νομολογία και ανάλυση αυθεντιών ― Άντληση καθοδήγησης πρωτόδικου Δικαστηρίου από την Αγγλική απόφαση Re Walsh (deceased) Walsh v. Walsh a.o. [1953] 1 All E.R. 1982.
Κληρονομικό Δίκαιο ― Διαχείριση περιουσιών αποθανόντων ― Πρακτική ― Καταχώρηση εναρκτήριας αίτησης (originating summons), στη βάση των συνδυασμένων προνοιών της Δ.55 των Θεσμών Πολιτικής Δικονομίας και του Άρθρου 53 του περί Διαχείρισης Κληρονομιών Αποθανόντων Νόμου, Κεφ. 189, σε σχέση με την ερμηνεία διαθήκης και τα κληρονομικά δικαιώματα των ενδιαφερομένων προσώπων.
Ο πατήρ Αντώνιος Ιωσήφ Τερζή («ο διαθέτης»), τέως εκ Κορμακίτη, κατάρτισε τη διαθήκη του στις 11.10.2000 και απεβίωσε στις 9.2.2007. Όρισε ως συνεκτελεστές της διαθήκης του τον αδελφότεκνό του Ιωσήφ Μ. Τερζή και τη δικηγόρο Μαρία Κέκκου Πετουφά. Με τις πρόνοιες της διαθήκης του, προέβαινε στη διάθεση της ακίνητής του περιουσίας, η οποία αποτελείτο από την κατοικία του με την περιεχόμενη σε αυτή κινητή περιουσία στον εκ των εκτελεστών της διαθήκης του και αδελφότεκνό του Ιωσήφ Μ. Τερζή. Όσον αφορά δε τα μετρητά του, κληροδότησε στις αδελφότεκνές του Ιωάννα Διόλα και Τερέζα Παπά το ποσό των £2.000 και £3.000, αντίστοιχα.
Η διαθήκη του αποβιώσαντος περιείχε όρους οι οποίοι αφορούσαν στη διασφάλιση της διατήρησης της κληροδοτούμενης κατοικίας σε καλή κατάσταση. Μεταξύ των όρων αυτών ήταν και όρος στην παράγραφο 22 της διαθήκης στη βάση του οποίου εάν οποιοσδήποτε των κληρονόμων ή κληροδόχων του επενέβαινε στην κατοικία επιχειρώντας να ζητήσει την κατεδάφισή της και/ή την κατεδάφιση μέρους αυτής τότε θα αποκληρούντο από τη διαθήκη και δεν θα λάμβανε το κληροδοτούμενο εις αυτόν ποσό.
Αποτελούσε κοινό τόπο και πρωτόδικη διαπίστωση ότι η επίδικη κατοικία του διαθέτη στον Κορμακίτη βρισκόταν κατά ένα μέρος της επί του τεμαχίου 156 του Φ/Σχ. ΧΣ/9 του χωρίου Κορμακίτη, κατά ένα άλλο μέρος της επί του δημοσίου δρόμου και κατά άλλο επί του γειτνιάζοντος τεμαχίου 155. Το τεμάχιο 156 αποτελούσε ιδιοκτησία του αδελφού του διαθέτη Μισιέλλη Τερζή, ο οποίος το είχε μεταβιβάσει δια δωρεάς στις θυγατέρες του Ιωάννα Διόλα και Τερέζα Παπά, που κατονομάζονταν στη διαθήκη ως κληροδόχοι των δύο ποσών εκ £2.000 και £3.000 αντίστοιχα. Αυτές δε είχαν με τη σειρά τους μεταβιβάσει από ¼ μερίδιο στο όνομα των συζύγων τους Ιωσήφ Ιωάννου Ηλία Διόλα και Μιχαήλ Ιωάννου Παπά, αντίστοιχα. Όπως επίσης διαπιστώθηκε, ο διαθέτης διέμενε στην κατοικία εκείνη για πολλές δεκαετίες, δυνάμει γραπτής συμφωνίας με τον αδελφό του, και επίσης μετά από διακανονισμό και παροχή διόδου προς τον ιδιοκτήτη του γειτνιάζοντος τεμαχίου 155. Η δε ανέγερση μέρους της εν λόγω οικίας επί του τεμαχίου 155 απέκοπτε μέρος της πρόσβασης του τεμαχίου 155 προς το δημόσιο δρόμο.
Νωρίς μετά το θάνατο του διαθέτη, οι τέσσερις συνιδιοκτήτες του τεμαχίου 156, κάλεσαν τον εκ των εκτελεστών της διαθήκης Ιωσήφ Τερζή με επιστολή τους να εκκενώσει την κατοικία και τελικά, κατά τον Ιούλιο του 2007 η κατοικία κατεδαφίστηκε από ένα εκ των συνιδιοκτητών, σύζυγο της κληροδόχου Ιωάννας Διόλα. Εντός της κατεδαφισθείσας οικίας υπήρχε στερεωμένο στο πάτωμα χρηματοκιβώτιο το οποίο περιείχε το ποσό των £8.994,91 σε μετρητά.
Η εκ των εκτελεστών της διαθήκης δικηγόρος Μαρία Κέκκου Πετουφά, με αίτησή της δια κλήσεως προς το Επαρχιακό Δικαστήριο Λευκωσίας ζήτησε οδηγίες σε σχέση με την ερμηνεία της διαθήκης και σχετικό διάταγμα αναφορικά προς τις οδηγίες που ζητούσε. Η αίτηση επιδόθηκε σε όλους τους κληροδόχους και στο συνεκτελεστή της διαθήκης.
Αφού διεξήχθη ακρόαση επί της αιτήσεως, ο Πρόεδρος του Επαρχιακού Δικαστηρίου Λευκωσίας, έκρινε ότι:
α. Ο όρος στη διαθήκη του διαθέτη περί αποκλήρωσης κληροδόχου ο οποίος θα προέβαινε σε μέτρα κατεδάφισης της κατοικίας του, ήταν όρος παράνομος καθώς αντίκειται στη δημόσια πολιτική και επομένως ήταν άκυρος, εφόσον η κατοικία είχε ανεγερθεί παράνομα και παραβίαζε ιδιοκτησιακά δικαιώματα των κληροδόχων.
β. Το ποσό των £8.994,91 σε μετρητά, το οποίο ανευρέθηκε στην κατοικία του διαθέτη, δεν περιλαμβάνεται στην κινητή περιουσία που ήθελε βρεθεί στην κατοικία, την οποία ο διαθέτης κληροδότησε μαζί με την κατοικία στον κληροδόχο-συνεκτελεστή Ιωσήφ Τερζή.
Υπό το φως των πιο πάνω διαπιστώσεων ο Πρόεδρος του Επαρχιακού Δικαστηρίου εξέδωσε οδηγίες και διατάγματα, όπως (α) οι εκτελεστές της διαθήκης διανέμουν τα ποσά των Λ.Κ.2.000 και Λ.Κ.3.000 στην Ιωάννα Διόλα και Τερέζα Παπά αντίστοιχα δυνάμει των προνοιών των παραγράφων 12 και 13 της διαθήκης (β) Οι εκτελεστές της διαθήκης διανέμουν το χρηματικό ποσό των Λ.Κ. 8.994,91 μαζί με οποιοδήποτε άλλο χρηματικό ποσό που εναπομένει από την περιουσία του αποβιώσαντος, αφαιρουμένων όλων των σχετικών εξόδων στους κληροδόχους Αντώνη Μ. Τερζή, Ιωσήφ Μ. Τερζή, Ιωάννη Μ. Τερζή και Σιάρπελ Μ. Τερζή σε ίσα μερίδια.
Ο Ιωσήφ Τερζής, κληροδόχος της κατοικίας και της εντός αυτής κινητής περιουσίας και συνεκτελεστής της διαθήκης προσβάλλει την ορθότητα της πρωτόδικης απόφασης, εγείροντας τους ακόλουθους Λόγους Έφεσης.
Λόγοι Έφεσης Α και Β.
Το πρωτόδικο Δικαστήριο, λανθασμένα εκδίκασε την αίτηση επειδή, μεταξύ άλλων, ο τίτλος της, κατ' ισχυρισμό, δεν ήταν ορθός και αυτή δεν καταχωρήθηκε και από τους δύο συνεκτελεστές.
Λόγοι Έφεσης Γ και Δ.
Εσφαλμένα κρίθηκε πρωτοδίκως ότι το χρηματικό ποσό των £8.994,91, το οποίο βρισκόταν εντός του χρηματοκιβωτίου του αποβιώσαντος δεν εμπίπτει στον όρο «κινητή περιουσία» τον οποίο χρησιμοποίησε στη διαθήκη του.
Λόγοι Έφεσης Ε και Στ.
α) Είναι εσφαλμένη η ενέργεια του πρωτόδικου Δικαστηρίου όπως εκδώσει διατάγματα για τη διανομή των διατεθέντων με τη διαθήκη ποσών εκ £2.000 και £3.000 στην Ιωάννα Διόλα και στην Τερέζα Παπά, αντίστοιχα, και όπως το ποσό των £8.994,91 που βρέθηκε στην οικία του διαθέτη διανεμηθεί στους τέσσερις κληροδόχους.
β) Εσφαλμένη είναι επίσης η πρωτόδικη απόφαση σύμφωνα με την οποία ο τεθείς από το διαθέτη όρος στην διαθήκη - (για την αποκλήρωση οποιουδήποτε κληρονόμου ο οποίος θα επέμβει στην οικία λαμβάνοντας μέτρα κατεδάφισής της) - ήταν άκυρος ως παράνομος και/ή αντίθετος στη δημόσια πολιτική.
Ο εφεσείων, στο σκέλος α) του παραπόνου του, ανωτέρω, αναφέρεται στο ότι σύμφωνα με τις πρόνοιες της Δ.55, κ.1 των Θεσμών Πολιτικής Δικονομίας το Δικαστήριο έχει εξουσία μόνο να προβαίνει σε δηλώσεις για τα δικαιώματα των ενδιαφερομένων μερών και όχι να εκδίδει οδηγίες ή διατάγματα.
Αποφασίστηκε ότι:
1. Τα θέματα τα οποία εγείρονται με τους Λόγους Έφεσης Α και Β δεν είχαν τεθεί προς εξέταση πρωτόδικα, εγείρονται δε για πρώτη φορά κατ' έφεση. Για τούτο αυτοί οι λόγοι έφεσης δεν θα απασχολήσουν το Εφετείο.
2. Το πρωτόδικο Δικαστήριο κατέληξε στη διαπίστωση ότι το χρηματικό ποσό των £8.994,91, το οποίο βρισκόταν εντός του χρηματοκιβωτίου του αποβιώσαντος διαθέτη, που ήταν εντός της οικίας του, δεν εμπίπτει στον όρο «κινητή περιουσία» τον οποίο ο διαθέτης χρησιμοποίησε στη διαθήκη του, στη βάση των ακόλουθων στοιχείων:
(1) Των λέξεων οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν στη διαθήκη, του περιεχομένου της διαθήκης, του πνεύματος της διαθήκης, των σκοπών της γενναιοδωρίας του διαθέτη, της σχέσης του διαθέτη με τους δικαιούχους, της περιουσίας του διαθέτη και οποιουδήποτε άλλου θέματος το οποίο μπορούσε να ληφθεί υπόψη από το Δικαστήριο.
(2) Του γεγονότος ότι με τη διαθήκη εδίδετο χρηματική κληροδοσία (pecuniary gift) εκ Λ.Κ.10.000 στον ίδιο κληροδόχο στον οποίο δόθηκε και η οικία και η εντός αυτής κινητή περιουσία, δηλαδή τον συνεκτελεστή Ιωσήφ Μ. Τερζή. Τα κινητά τα οποία ο διαθέτης κληροδότησε στον συνεκτελεστή δυνάμει της διαθήκης του αποτελούνται μόνο από τα κινητά αντικείμενα εκτός των ιερών αμφίων και σκευών και όχι τα χρήματα που ανευρέθησαν εντός του χρηματοκιβωτίου.
(3) Του γεγονότος ότι ο αποβιώσας διαθέτης δεν θα επέβαλλε όρο στη διαθήκη που να απαγόρευε την πώληση της οικίας αν είχε την πρόθεση στην λέξη «κινητά» να περιλαμβάνεται οτιδήποτε εκτός από κινητά αντικείμενα.
(4) Του σκεπτικού της Αγγλικής απόφασης Walsh (deceased) Walsh v. Walsh a.ο. [1953] 1 All E.R. 1982.
Η ανάλυση της νομικής πτυχής του θέματος, η κατάληξη και η αιτιολογία την οποία έδωσε το πρωτόδικο Δικαστήριο στην απόφασή του, βρίσκει πλήρως σύμφωνο το Εφετείο.
3. Ο εφεσείων δεν έθεσε θέμα περί μη νομιμοποίησης του Δικαστηρίου να εκδίδει οδηγίες και διαταγή, στο στάδιο κατά το οποίο η αιτήτρια με την εναρκτήρια κλήση της, βασιζόμενη μεταξύ άλλων και στις πρόνοιες της Δ.55 των Θεσμών Πολιτικής Δικονομίας, ζητούσε την ερμηνεία από το Δικαστήριο ως προς τα επίδικα θέματα που προέκυπταν από τη διαθήκη, καθώς επίσης και οδηγίες και διατάγματα.
4. Οι συνδυασμένες πρόνοιες της Δ.55 των Θεσμών Πολιτικής Δικονομίας και του Άρθρου 53 του περί Διαχείρισης Περιουσιών Νόμου, Κεφ. 189, επί των οποίων εδραζόταν η αίτηση, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η ουσιαστική φύση των θεραπειών του Άρθρου 53 καθορίζεται από αυτό και η παραπομπή στους Διαδικαστικούς Κανονισμούς αποβλέπει στην κάλυψη του θέματος από την καθαρά δικονομική σκοπιά. Εκείνο δε που σαφώς προκύπτει, είναι πως οι θεραπείες που αναφέρει μπορούν να δοθούν στο πλαίσιο εναρκτήριας κλήσης, για την οποία θα ισχύουν οι ιδιαίτερες δικονομικές διατάξεις.
Είναι ορθή η θέση του εφεσείοντος ότι δεν ετίθετο θέμα όπως εκδοθεί ευθεία διαταγή με την οποία να διατάσσονταν οι διαχειριστές ή εκτελεστές να προβούν στην Α ή Β ενέργεια. Μπορούσε όμως να δοθεί οδηγία και καθοδήγηση προς αυτούς ως προς τον τρόπο με τον οποίο θα έπρεπε να προσεγγίσουν τα θέματα που τους απασχολούσαν και είναι αυτονόητο ότι οφείλουν αυτοί να ενεργήσουν ανάλογα, σε συμμόρφωση με την απόφαση του Δικαστηρίου.
5. Το πρωτόδικο Δικαστήριο ορθώς αποφάνθηκε ότι η παράγραφος 22 της διαθήκης περιείχε όρο παράνομο και/ή αντικείμενο στη δημόσια πολιτική, κατατάσσοντας τον εν λόγω όρο ως condition subsequent, δηλαδή ως τέτοιο, που η μη συμμόρφωση με το σκοπό για τον οποίο τέθηκε, θα έθετε τέρμα στη δωρεά. Το Δικαστήριο όμως, συνέχισε στην απόφασή του λέγοντας ότι:
«Σύμφωνα με την νομική ανάλυση στην οποία έχω προβεί πιο πάνω μια κληροδοσία προσωπικής περιουσίας υπό την αίρεση άκυρου condition subsequent κέκτηται αποτέλεσμα ελεύθερο από τον όρο. Όπως προβλέπει και το Αρθρο 32 του περί Διαθηκών και Διαδοχής Νόμου, Κεφ. 195, όπως έχει τροποποιηθεί, όταν κληροδοσία εξαρτάται από αδύνατο, παράνομο ή ανήθικο όρο, ο όρος αυτός είναι άκυρος η κληροδοσία όμως είναι έγκυρη».
Υπό το φως των πιο πάνω διαπιστώσεων η έφεση αποτυγχάνει με εξαίρεση το διατακτικό μέρος της πρωτόδικης απόφασης από το οποίο αφαιρούνται οι λέξεις "και διατάγματα" από την καταληκτική φράση "Σαν αποτέλεσμα όλων των πιο πάνω εκδίδονται οδηγίες και διατάγματα όπως: ......"
Η έφεση απορρίφθηκε. Τα έξοδα της έφεσης, όπως θα υπολογισθούν από τον Πρωτοκολλητή και εγκριθούν από το Δικαστήριο, να καταβληθούν από την περιουσία του αποβιώσαντος.
Αναφερόμενες Υποθέσεις:
Re Walsh (deceased) Walsh v. Walsh a.o. [1953] 1 All E.R. 1982,
Wortham κ.ά. v. Τσίμον κ.ά. (2001) 1(Β) Α.Α.Δ. 1442.
Έφεση.
Έφεση από τον εφεσείοντα εναντίον της απόφασης του Eπαρχιακού Δικαστηρίου Λευκωσίας (Σολομωνίδης, Π.E.Δ.), (Aίτηση Διαχ. Aρ. 1/2007), ημερ. 14/3/2008.
Κ. Σαββίδης, για τον Εφεσείοντα.
Α. Πετουφάς, για την Εφεσίβλητη.
Cur. adv. vult.
ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ, Δ.: Την ομόφωνη απόφαση του Δικαστηρίου θα δώσει ο Κληρίδης, Δ..
ΚΛΗΡΙΔΗΣ, Δ.: Το Επαρχιακό Δικαστήριο Λευκωσίας με αίτηση του ενός εκ των εκτελεστών της διαθήκης του πατρός Αντωνίου Ιωσήφ Τερζή, τέως από τον Κορμακίτη, κλήθηκε να ερμηνεύσει όρους της διαθήκης του αποβιώσαντα, προκειμένου να εφαρμόσει με νόμιμο τρόπο τις επιθυμίες του ως προς τη διάθεση περιουσιακών του στοιχείων.
Ο πατήρ Αντώνιος («ο διαθέτης») είχε καταρτίσει τη διαθήκη του στις 11.10.2000 και απεβίωσε στις 9.2.2007. Συνεκτελεστές της διαθήκης του ορίστηκαν ο αδελφότεκνος του Ιωσήφ Μ. Τερζής και η δικηγόρος Μαρία Κέκκου Πετουφά. Με τις πρόνοιες της διαθήκης του, ο διαθέτης προέβαινε σε διάθεση της ακίνητής του περιουσίας, η οποία αποτελείτο από την κατοικία του με την περιεχόμενη σε αυτήν κινητή του περιουσία, καθώς επίσης και ποσό χρημάτων. Συγκεκριμένα, ο διαθέτης κατέλειπε την κατοικία του στον αδελφότεκνό του Ιωσήφ Μ. Τερζή, ο οποίος είναι ο ένας εκ των κατονομασθέντων εκτελεστών της διαθήκης του, ενώ, όσον αφορά σε μετρητά, κληροδότησε στην αδελφότεκνή του Ιωάννα Διόλα το ποσό των £2.000 και στην επίσης αδελφότεκνή του Τερέζα Παπά το ποσό των £3.000 (παρα. 12 και 13 της Διαθήκης αντίστοιχα).
Η διάθεση όμως των πιο πάνω περιουσιακών στοιχείων του διαθέτη, περιείχε και κάποιους όρους τους οποίους αυτός εξέθεσε με έντονο τρόπο στη διαθήκη του. Οι όροι αφορούσαν στη διασφάλιση της διατήρησης της κληροδοτούμενης κατοικίας σε καλή κατάσταση. Παραθέτουμε στη συνέχεια το πλήρες κείμενο των σχετικών όρων της διαθήκης:
"22. Δίδω και κληροδοτώ εις τον εκ των εκτελεστών της Διαθήκης μου Ιωσήφ Μ. Τερζή, υιόν του αδελφού μου Μισιέλλη Τερζή την κατοικίαν μου εις Κορμακίτη με όλη την κινητή περιουσία η οποία ήθελε ευρεθεί εντός αυτής κατά την ημέραν του θανάτου μου εξαιρουμένων των ιερών αμφίων και ιερών σκευών υπό τον όρο ότι ο ως άνω κληροδόχος μου και εκτελεστής της παρούσης Διαθήκης μου δεν θα προβεί σε πώλησιν, κατεδάφισιν ή άλλην ενέργειαν αναφορικά με την εν λόγω οικίαν, αλλά θα φροντίζει και διατηρεί αυτή εις καλή και λειτουργήσιμη κατάσταση, ως έχει σήμερα. Εις περίπτωσιν κατά την οποία οιοσδήποτε των κληρονόμων ή κληροδόχων μου επέμβει εις την ως άνω οικίαν μου και επιθυμεί ή ζητήσει την κατεδάφιση της και/ή μέρους αυτής και/ή προβεί εις μέτρα κατεδαφίσεως αυτής τότε θα αποκληρούται από την Διαθήκη μου και δεν θα λαμβάνει το κληροδοτούμενο εις αυτόν ποσόν ή άλλον αντικείμενο και το ποσόν αυτό θα διανέμεται και καταβάλλεται εις τον εκ των εκτελεστών της Διαθήκης μου και κληροδόχον μου Ιωσήφ Μ. Τερζή εις τον οποίον καταλείπω την εν λόγω κατοικίαν μου με την παρούσαν Διαθήκην μου.
..............................................................................................................
26.(i) Όλοι οι κληρονόμοι και κληροδόχοι της παρούσας Διαθήκης μου οφείλουν όπως σεβαστούν και εκπληρώσουν εις το ακέραιον την παρούσα Διαθήκη μου συμμορφούμενοι με όλους τους όρους και υποχρεώσεις εφαρμογής αυτής όπως περιγράφονται εις την παράγραφο (ii) κατωτέρω.
(ii) Διορίζω και αποκαθιστώ ως Εκτελεστάς της παρούσης μου Διαθήκης τον Ιωσήφ Μ. Τερζή, υιόν του αδελφού μου Μισιέλλη Τερζή και την Μαρία Κέκκου Πετουφά, Δικηγόρον εις τους οποίους δίδω την ειδική εντολή και αρμοδιότητα όπως εκτελέσουν πιστά όλους τους όρους της παρούσης τελευταίας μου Διαθήκης.
α) Προβούν εις την πληρωμή οποιωνδήποτε οφειλομένων φόρων, εξόδων ή άλλων ποσών τα οποία ήθελον ευρεθή οφειλόμενα υπ' εμού εις οιονδήποτε πρόσωπον για την φροντίδα και/ή περίθαλψη μου μέχρι τον θάνατον μου και εν συνεχεία προβούν εις την εκτέλεση της παρούσης διαθήκης μου και τον διαμοιρασμό της περιουσίας μου εις τους κληροδόχους και κληρονόμους μου όπως αναφέρεται πιο πάνω.
β) Προβούν εις τον διορισμό και/ή ζητήσουν την βοήθεια και/ή συνεργασία λογιστού και/ή άλλου προσώπου προσοντούχου δια τον υπολογισμόν του ακριβούς ποσού αυτής και/ή την υπάρχουσα περιουσία μου κατά τον χρόνον του θανάτου μου αφού προηγουμένως αφαιρεθούν όλα τα οφειλόμενα ποσά όπως αναφέρονται εις την παράγραφο (α) πιο άνω.
γ) Σε περίπτωση που η υπάρχουσα περιουσία μου κατά τον χρόνο του θανάτου μου υπερβαίνει την ως άνω διατεθείσα δια της παρούσης διαθήκης μου περιουσία προς τους κατονομαζόμενους εις αυτήν κληροδόχους μου όπως αυτή αναφέρεται στις παραγράφους 2-25 ανωτέρω, το υπερβαίνον ποσόν θα διανεμηθεί εις τους κληροδόχους μου Αντώνη Μ. Τερζή, Ιωσήφ Μ. Τερζή, Ιωάννη Μ. Τερζή και Σιάρπελ Μ. Τερζή, υιούς του αδελφού μου Μισιέλλη Τερζή κατά μερίδιον εις έκαστον εξ αυτών.
δ) Εις περίπτωση κατά την οποίαν η εναπομένουσα κατά τον χρόνον θανάτου μου περιουσία είναι μικρότερη από τον ποσόν που διανέμεται ανωτέρω εις τους κληροδόχους μου σύμφωνα με τους όρους της παρούσης Διαθήκης μου ως αναφέρεται εις τας παραγράφους 2-25 ανωτέρω, οι Εκτελεστές της παρούσης Διαθήκης μου Ιωσήφ Μ. Τερζής και Μαρία Κέκκου-Πετουφά με την βοήθεια λογιστή και/ή προσοντούχου προσώπου προβούν εις αναπροσαρμογή του καταλειπομένου εις έναν έκαστον των κληροδόχων μου ποσού ως ανωτέρω αναφέρεται εις την παρούσαν διαθήκην μου και η διανομή από τους Εκτελεστές της διαθήκης μου θα είναι δεσμευτική και αμετάκλητη για κάθε κληοροδόχο μου οι οποίοι υποχρεούνται να αποδεχθούν το τοιουτοτρόπως μειωμένο κατ' αναλογίαν ποσόν.
..................................................................................................."
Είναι κοινός τόπος και πρωτόδικη διαπίστωση ότι η οικία του διαθέτη στον Κορμακίτη, η οποία εκληροδοτείτο με την παράγραφο 22 της Διαθήκης, βρισκόταν κτισμένη κατά ένα μικρό μέρος της επί του τεμαχίου 156 του Φ/Σχ. ΧΣ/9 του χωρίου Κορμακίτη, κατά ένα άλλο μέρος της επί του δημόσιου δρόμου και κατά άλλο επί του γειτνιάζοντος τεμαχίου 155. Το τεμάχιο 156 ήταν ιδιοκτησία του αδελφού του διαθέτη Μισιέλλη Τερζή, ο οποίος το είχε μεταβιβάσει δια δωρεάς στις θυγατέρες του Ιωάννα Διόλα και Τερέζα Παπά, που κατονομάζονταν στη διαθήκη ως κληροδόχοι των δύο ποσών εκ £2.000 και £3.000 αντίστοιχα. Αυτές δε είχαν με τη σειρά τους μεταβιβάσει από μερίδιο στο όνομα των συζύγων τους Ιωσήφ Ιωάννου Ηλία Διόλα και Μιχαήλ Ιωάννου Παπά, αντίστοιχα. Όπως επίσης διαπιστώθηκε, ο διαθέτης διέμενε στην κατοικία εκείνη για πολλές δεκαετίες, δυνάμει γραπτής συμφωνίας με τον αδελφό του, και επίσης μετά από διακανονισμό και παροχή διόδου προς τον ιδιοκτήτη του γειτνιάζοντος τεμαχίου 155. Η δε ανέγερση μέρους της εν λόγω οικίας επί του τεμαχίου 155 απέκοπτε μέρος της πρόσβασης του τεμαχίου 155 προς το δημόσιο δρόμο.
Νωρίς μετά το θάνατο του διαθέτη, οι τέσσερις συνιδιοκτήτες του τεμαχίου 156, δηλαδή οι δύο κληροδόχοι Διόλα και Παπά και οι σύζυγοί τους, έστειλαν επιστολή ημερομηνίας 20.4.2007 στον εκ των εκτελεστών της διαθήκης Ιωσήφ Τερζή, καλώντας τον να εκκενώσει την κατοικία του διαθέτη μέχρι την 15.5.2007. Ακολούθησε αλληλογραφία μεταξύ των δικηγόρων των συνιδιοκτητών και των εκτελεστών της διαθήκης. Τελικά, κατά τον Ιούλιο του 2007, ο ένας εκ των συνιδιοκτητών, σύζυγος της κληροδόχου Ιωάννας Διόλα, προέβηκε στην κατεδάφιση της κατοικίας. Εντός της κατεδαφισθείσας οικίας υπήρχε στερεωμένο στο πάτωμα χρηματοκιβώτιο το οποίο περιείχε το ποσό των £8.994,91 σε μετρητά.
Με την αίτησή της προς το Επαρχιακό Δικαστήριο Λευκωσίας, η εκ των εκτελεστών της διαθήκης δικηγόρος Μαρία Κέκκου-Πετουφά, ζήτησε τις ακόλουθες οδηγίες:
"(α) Οδηγίες και/ή ερμηνεία των όρων 22, 12 και 13 της εν λόγω Διαθήκης ημερ. 11/10/2000. Ειδικώτερα κατά πόσον θα διανεμηθή το κληρονομικό μερίδιο εκ ποσού Λ.Κ.2.000,- και Λ.Κ.3.000,- εις τις κληρονόμους Ιωάννα Διόλα και Τερέζα Παπά αντίστοιχα οι οποίες έχουν παραβεί την δεύτερη παράγραφο του όρου 22 της παρούσας Διαθήκης.
(β) Ερμηνεία του όρου 22 της Διαθήκης αναφορικά με την ερμηνεία της λέξης κινητά εντός της οικίας δηλαδή εάν η λέξη αυτή «κινητά» συμπεριλαμβάνει και το χρηματικό ποσό Λ.Κ.8.994,91 σεντ το οποίο ανευρέθη μετά τον θάνατον του εν λόγω Διαθέτη εντός του χρηματοκιβωτίου που ευρίσκετο εντός της οικίας. Τούτο σε συνδυασμό με το όλο πνεύμα της Διαθήκης και την πραγματική βούληση του Διαθέτη.
(γ) Διάταγμα αναφορικά προς τις πιο πάνω οδηγίες."
Η αίτηση ήταν δια κλήσεως και επιδόθηκε σε όλους τους κληροδόχους και στο συνεκτελεστή της διαθήκης.
Κατόπιν διεξαχθείσας ακρόασης επί της αιτήσεως ο ευπαίδευτος Πρόεδρος του Επαρχιακού Δικαστηρίου με παραπομπή σε νομικά συγγράμματα και νομολογία, έκρινε ότι:
α. Ο όρος τον οποίο είχε θέσει ο διαθέτης στην παράγραφο 22 της Διαθήκης του περί αποκλήρωσης κληροδόχου ο οποίος θα προέβαινε σε μέτρα κατεδάφισης της κατοικίας του, ήταν όρος παράνομος καθώς αντίκειται στη δημόσια πολιτική και επομένως ήταν άκυρος, εφόσον η κατοικία είχε ανεγερθεί παράνομα και παραβίαζε ιδιοκτησιακά δικαιώματα των κληροδόχων.
β. Το ποσό των £8.994,91 σε μετρητά, το οποίο ανευρέθηκε στην κατοικία του διαθέτη, δεν περιλαμβάνεται στην κινητή περιουσία που ήθελε βρεθεί στην κατοικία, την οποία ο διαθέτης κληροδότησε μαζί με την κατοικία στον κληροδόχο-συνεκτελεστή Ιωσήφ Τερζή.
Υπό το φως των πιο πάνω διαπιστώσεων, ο Πρόεδρος του Επαρχιακού Δικαστηρίου έδωσε τις ακόλουθες οδηγίες και διατάγματα:
Όπως: "(α) Οι Εκτελεστές της Διαθήκης διανέμουν τα ποσά των Λ.Κ.2.000 και Λ.Κ.3.000 στην Ιωάννα Διόλα και Τερέζα Παπά αντίστοιχα δυνάμει των προνοιών των παραγράφων 12 και 13 της Διαθήκης.
(β) Οι Εκτελεστές της Διαθήκης διανέμουν το χρηματικό ποσό των Λ.Κ.8.994,91, μαζί με οποιοδήποτε άλλο χρηματικό ποσό που εναπομένει από την περιουσία του αποβιώσαντος Διαθέτη, αφαιρουμένων όλων των εξόδων, φόρων, εξόδων διαχείρισης κ.τ.λ., στους κληροδόχους Αντώνη Μ. Τερζή, Ιωσήφ Μ. Τερζή, Ιωάννη Μ. Τερζή και Σιάρπελ Μ. Τερζή σε ίσα μερίδια."
Με την παρούσα έφεση, ο Ιωσήφ Τερζής, κληροδόχος της κατοικίας και της εντός αυτής κινητής περιουσίας και συνεκτελεστής της διαθήκης προσβάλλει την ορθότητα της πρωτόδικης απόφασης, εγείροντας εννέα συνολικά Λόγους Έφεσης.
Λόγοι Έφεσης Α και Β
Με τους δύο αυτούς λόγους έφεσης, ο εφεσείων ισχυρίζεται ότι το πρωτόδικο Δικαστήριο λανθασμένα εκδίκασε την αίτηση, επειδή ο τίτλος της δεν ήταν αφενός ορθός και, αφετέρου, επειδή η αίτηση έπρεπε να καταχωρηθεί από την εκτελέστρια κα Πετουφά ομού μετά του εφεσείοντα ο οποίος ήταν συνεκτελεστής. Ισχυρίζεται περαιτέρω ο εφεσείων ότι η αίτηση έπρεπε να είχε απορριφθεί αφού δεν καταχωρήθηκε σύμφωνα με τον Τύπο 50 (Δ.55, κ.1 των Θεσμών Πολιτικής Δικονομίας) και αφού δεν προστέθηκαν τα ονόματα των κληροδόχων 1-6 ως εναγομένων, περιλαμβανομένου του συνεκτελεστή-εφεσείοντα.
Σε σχέση με αυτούς τους λόγους έφεσης θα πρέπει να παρατηρήσουμε ότι κανένα τέτοιο θέμα δεν είχε τεθεί προς εξέταση πρωτόδικα και τα θέματα τούτα για πρώτη φορά εγείρονται κατ' έφεση. Ο εφεσείων, ως άμεσα εμπλεκόμενος και ενδιαφερόμενος στην ανακύψασα διαμάχη μεταξύ κληροδόχων, δεν κατέστη αιτητής, αλλά ήταν διάδικος ως καθ' ου η αίτηση αρ. 6 σε εναρκτήρια κλήση την οποία καταχώρησε η συνεκτελέστρια της διαθήκης. Ο ίδιος δε ο εφεσείων έλαβε μέρος στη διαδικασία, η οποία βασίστηκε στη Δ.55 των Θεσμών Πολιτικής Δικονομίας και καταχώρησε ένσταση στην οποία προέβαλε μέσω δικηγόρου τις παραστάσεις του, οι οποίες λήφθηκαν υπόψη από το Δικαστήριο χωρίς να εγείρει οποιοδήποτε δικονομικό ή άλλο διαδικαστικό θέμα εναρκτήριου μέσου το οποίο, εάν ήταν λανθασμένο, θα μπορούσε να είχε διορθωθεί με βάση τις πρόνοιες της Δ.64 των Θεσμών με τροποποίηση ή άλλο πρόσφορο μέσο.
Για τούτο οι δύο πρώτοι λόγοι έφεσης δεν θα μας απασχολήσουν.
Λόγοι Έφεσης Γ και Δ.
Με τους δύο αυτούς λόγους έφεσης οι οποίοι προωθήθηκαν μαζί, ο εφεσείων ισχυρίζεται ότι το χρηματικό ποσό των £8.994,91, το οποίο βρισκόταν εντός του χρηματοκιβωτίου του αποβιώσαντα διαθέτη, εσφαλμένα κρίθηκε ότι δεν εμπίπτει στον όρο «κινητή περιουσία» τον οποίο χρησιμοποίησε στη διαθήκη του ο διαθέτης. Πιο συγκεκριμένα, ο εφεσείων διατείνεται ότι το Δικαστήριο δεν έλαβε υπόψη του ότι το ποσό εκείνο βρισκόταν εντός του χρηματοκιβωτίου που ήταν εντός της οικίας του διαθέτη και/ή δεν έλαβε υπόψη ότι, σύμφωνα με την περί Κληρονομικής Διαδοχής νομοθεσία, «κινητή ιδιοκτησία» σημαίνει την πάσης φύσεως ιδιοκτησία η οποία δεν είναι ακίνητη.
Σε σχέση με αυτό το θέμα, το πρωτόδικο Δικαστήριο με μια εμπεριστατωμένη παραπομπή σε νομολογία και αυθεντίες και εντάσσοντας το ζήτημα στο όλο πλέγμα στοιχείων που περιβάλλουν τη διαθήκη, προέβηκε στην ακόλουθη προσέγγιση:
"Στρέφομαι τώρα να εξετάσω το δεύτερο ερώτημα, το κατά πόσο, δηλαδή η φράση «με όλη την κινητή περιουσία η οποία ήθελε ανευρεθεί εντός αυτής», η οποία απαντάται στην παράγραφο 22 της Διαθήκης, περιλαμβάνει και το χρηματικό ποσό των Λ.Κ. 8.994,91 το οποίο ανευρέθη, μετά το θάνατο του Διαθέτη, εντός του χρηματοκιβωτίου που βρισκόταν εντός της οικίας του.
Στην παλαιά αγγλική υπόθεση Swinfen v. Swinfen, 29 Bea. 207 αποφασίστηκε ότι η λέξη κινητά περιλαμβάνει και χρήματα (money is a «moveable»). Το ίδιο αποφασίστηκε και στην Asghar Ali Khan v. Kurshed Ali Khan [1901] 17 T.L.R. 715, P.C. per cur., στη σελ. 716. Όμως, σε μια μεταγενέστερη υπόθεση, την Re Walsh, Walsh v. Walsh [1953] 2 All E.R. 982, αποφασίστηκε ότι η λέξη «movables» σε μια διαθήκη δεν περιελάμβανε χρήματα στην Τράπεζα ή στην οικία.
Στην Re Walsh, Walsh v. Walsh (ανωτέρω) ο Vaisey J. ανέφερε τα ακόλουθα στις σελ. 983 και 984:
«In Steignes v. Steignes (supra) Igt was held that the word 'movables' in its full sense takes in all personal chattels. That was a decision given at the Rolls on 17th of February, 1730, and, so far as I am aware, that word has never been construed in these courts from that date to this, I think, however, that that case is still authority that the word 'movable', apart from any context and standing alone, would be sufficient to cover the whole of the personal estate.»
Στην πιο πάνω υπόθεση η λέξη «κινητά» ερμηνεύτηκε ότι περιελάμβανε μόνο κινητά αντικείμενα (movable chattels) και δεν μπορούσε να επεκταθεί ώστε να περιλαμβάνει χρήματα στην Τράπεζα ή στην οικία. Λέχθηκε επίσης πώς, το γεγονός ότι ο διαθέτης κληροδότησε στη σύζυγο του χρηματικό ποσό £200, καταδείκνυε ότι τα κινητά (movables) που της κληροδοτούσε με τη διαθήκη του αποτελούντο μόνο από τα κινητά αντικείμενα και όχι χρήματα. Περαιτέρω, λέχθηκε πως ο διαθέτης δεν θα έθετε όρο στη διαθήκη που να απαγόρευε την πώληση της οικίας αν εννοούσε ότι η λέξη κινητά (movables) συμπεριελάμβανε οτιδήποτε άλλο εκτός από κινητά αντικείμενα (movable chattels).
Στο σύγγραμμα Theobald on Wills, 13th edition, παρα. 618 αναφέρεται ότι «... the fact that a pecuniary legacy is given to the same legatee affords an argument that money in the house was not intended to pass under a gift of goods and chattels». Σχετικές είναι και οι υποθέσεις Re Robson [1891] 2 Ch. 559 και Re O´Brien [1906] 1 I.R. 649.
Στην υπό κρίση υπόθεση είμαι της άποψης πως η ερμηνεία των όρων της Διαθήκης και η πραγματική βούληση του Διαθέτη θα πρέπει να αναζητηθεί υπό το φως και το πνεύμα του συνόλου του περιεχομένου της Διαθήκης.
Έχοντας εξετάσει το σύνολο του περιεχομένου της Διαθήκης με οδηγό τις πιο πάνω αρχές της νομολογίας έχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι το χρηματικό ποσό των Λ.Κ.8.994,91 που ανευρέθηκε στο χρηματοκιβώτιο της οικίας του Διαθέτη μετά το θάνατο του δεν περιλαμβάνεται στον όρο «κινητή περιουσία» για τους ακόλουθους λόγους:
1. Οι λέξεις οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν στη Διαθήκη, το περιεχόμενο της Διαθήκης, το πνεύμα της Διαθήκης, οι σκοποί της γενναιοδωρίας του Διαθέτη, η σχέση του Διαθέτη προς τους δικαιούχους, η περιουσία του Διαθέτη και οποιοδήποτε άλλο θέμα το οποίο το Δικαστήριο μπορεί να λάβει υπόψη, δεν αφήνουν οποιαδήποτε αμφιβολία ότι ο αποβιώσας Διαθέτη, χρησιμοποιώντας τη φράση «με όλη την κινητή περιουσία η οποία ήθελε ευρεθεί εντός αυτής» στην παράγραφο 22 της Διαθήκης, δεν εννοούσε ότι συμπεριελάμβανε και τα χρήματα που ανευρέθησαν στο χρηματοκιβώτιο. Ήταν προσεκτικός να καταρτίσει μια ισοζυγισμένη διαθήκη. Υπενθυμίζω ότι στους υιούς του αδελφού του Μισιέλλη Τερζή, μέσα στους οποίους περιλαμβάνεται και ο Συνεκτελεστής Ιωσήφ Μ. Τερζής, ο Διαθέτης δίδει και κληροδοτεί Λ.Κ.10.000 σε ένα έκαστο εξ αυτών. Δεν νομίζω να ήθελε να δώσει και κληροδοτήσει στον εν λόγω Συνεκτελεστή το ποσό που ανευρέθηκε στο χρηματοκιβώτιο και να αδικήσει τους άλλους τρεις κληροδόχους, οι οποίοι, μαζί με τον Συνεκτελεστή είναι οι κληροδόχοι του εναπομείναντος μέρους της περιουσίας του Διαθέτη (residuary legatees).
2. Το γεγονός ότι στην παράγραφο 17 της Διαθήκης δίδεται χρηματική κληροδοσία (pecuniary gift) εκ Λ.Κ.10.000 στον ίδιο κληροδόχο στον οποίο δίδεται και η οικία και η εντός αυτής κινητή περιουσία, δηλαδή τον Συνεκτελεστή Ιωσήφ Μ. Τερζή, υποστηρίζει την άποψη ότι τα χρήματα που ανευρέθησαν στο χρηματοκιβώτιο εντός της οικίας δεν αποτελούν μέρος της κινητής περιουσίας του αποβιώσαντος Διαθέτη και δεν προορίζοντο να μεταστούν (pass) στον εν λόγω κληροδόχο ως κληροδοσία κινητής περιουσίας. Τα κινητά που ο αποβιώσας Διαθέτης κληροδοτεί στον Συνεκτελεστή δυνάμει της παραγράφου 22 της Διαθήκης του αποτελούνται μόνο από τα κινητά αντικείμενα εκτός των ιερών αμφίων και σκευών και όχι τα χρήματα που ανευρέθησαν εντός του χρηματοκιβωτίου.
3. Ο αποβιώσας Διαθέτης δεν θα επέβαλλε όρο στη Διαθήκη που να απαγόρευε την πώληση της οικίας αν είχε την πρόθεση στη λέξη «κινητά» να περιλαμβάνεται οτιδήποτε εκτός από κινητά αντικείμενα.
4. Υπενθυμίζω ότι ο αποβιώσας Διαθέτης αφήνει, δυνάμει της παραγράφου 26(ii)(γ), το εναπομένον μέρος της περιουσίας (the residue of his estate), το οποίο αναφέρεται ως «υπερβαίνον ποσόν» στους κληροδόχους Αντώνη Μ. Τερζή, Ιωσήφ Μ. Τερζή, Ιωάννη Μ. Τερζή και Σιάρπελ Μ. Τερζή (residuary legatees), υιούς του αδελφού του Μισιέλλη Τερζή κατά μερίδιο σε έκαστον εξ αυτών, και συνεπώς η φράση «κινητή περιουσία» δεν μπορεί να σημαίνει ολόκληρη την προσωπική περιουσία (personal estate) του αποβιώσαντος Διαθέτη (βλ. In re Walsh, Walsh v. Walsh [1953] 1 Ch. 473, στη σελ. 479). ..............."
Συμφωνούμε πλήρως με την πιο πάνω ανάλυση της νομικής πτυχής του θέματος, με την κατάληξη και με την αιτιολογία την οποία έδωσε ο ευπαίδευτος Πρόεδρος του Επαρχιακού Δικαστηρίου στην πρωτόδικη απόφαση. Θα διορθώναμε μόνο την παραπομπή που γίνεται στο απόσπασμα στη σελίδα 11 της παρούσας Απόφασης στην Αγγλική απόφαση Re Walsh (deceased) Walsh v. Walsh a.ο. της οποίας η ορθή αναφορά είναι [1953] 1 All E.R. 1982 και όχι [1953] 2 All E.R. 982, όπως αναγράφηκε στην πρωτόδικη απόφαση. Προσθέτουμε επίσης ότι στην υπόθεση Walsh ο διαθέτης στη διαθήκη του μετά που κληροδοτούσε συγκεκριμένα αντικείμενα και ποσά χρημάτων σε μέλη της οικογένειάς του και σε υπάλληλο του κατέληγε με την επιθυμία όπως:
"All the remainder or my furniture and movables not hereby specifically disposed of not consisting of mortgages shares, bonds or securities of any kind, I give to my wife absolutely."
Έθετε δε και τον ακόλουθο όρο προς τη σύζυγό του ο διαθέτης:
"... subject only to the condition that is she should sell anything whatever left to her by this clause. The proceeds of such sale shall immediately pass to and vest in my executors and trustees and form part of my residuary estate ..."
Στην απόφασή του το Αγγλικό Δικαστήριο, ερμηνεύοντας την πρώτη πρόνοια ως προς το υπολειπόμενο μέρος της κινητής του περιουσίας, έκρινε ότι ένα ποσό £607 το οποίο ανήκε στο διαθέτη κατά την ημερομηνία θανάτου του, δεν περιλαμβανόταν στον όρο "κινητή περιουσία" (movables) στη διαθήκη του, ούτε και άλλα χρήματα τα οποία εδικαιούτο να πάρει από ασφάλεια, σύνταξη κλπ.. Επισήμανε προς τούτο το Δικαστήριο και το γεγονός ότι όσον αφορούσε σε χρήματα, ο διαθέτης είχε ήδη αφήσει συγκεκριμένο ποσό εκ £200 στη σύζυγό του, πέραν της υπολειπόμενης κινητής του περιουσίας.
Οι λόγοι έφεσης Γ και Δ δεν μπορούν να επιτύχουν και απορρίπτονται.
Λόγοι Έφεσης Ε και Στ.
Με τους δύο αυτούς λόγους έφεσης προσβάλλεται αφενός η ενέργεια του πρωτόδικου Δικαστηρίου όπως εκδώσει διατάγματα για τη διανομή των διατεθέντων με τη διαθήκη ποσών εκ £2.000 και £3.000 στην Ιωάννα Διόλα και στην Τερέζα Παπά, αντίστοιχα, και όπως το ποσό των £8.994,91 που βρέθηκε στην οικία του διαθέτη διανεμηθεί στους τέσσερις κληροδόχους. Αφετέρου, προσβάλλεται η ορθότητα της πρωτόδικης απόφασης σύμφωνα με την οποία ο τεθείς από το διαθέτη όρος στην παράγραφο 22 της Διαθήκης ήταν άκυρος ως παράνομος και/ή αντίθετος στη δημόσια πολιτική.
Ως προς το πρώτο σκέλος του παραπόνου του εφεσείοντα, αυτό αναφέρεται στο ότι σύμφωνα με τις πρόνοιες της Δ.55, κ.1 των Θεσμών Πολιτικής Δικονομίας το Δικαστήριο έχει εξουσία μόνο να προβαίνει σε δηλώσεις για τα δικαιώματα των ενδιαφερομένων μερών και όχι να εκδίδει οδηγίες ή διατάγματα.
Και σε σχέση με αυτό το λόγο έφεσης, θα πρέπει να παρατηρηθεί ότι ενώ η αιτήτρια με την εναρκτήρια κλήση της, βασιζόμενη μεταξύ άλλων και στις πρόνοιες της Δ.55 των Θεσμών Πολιτικής Δικονομίας, ζητούσε την ερμηνεία από το Δικαστήριο ως προς τα επίδικα θέματα που προέκυπταν από τη διαθήκη, καθώς επίσης και οδηγίες και διατάγματα, ο εφεσείων ως καθ' ου η αίτηση, κανένα θέμα δεν έθεσε περί μη νομιμοποίησης του Δικαστηρίου να εκδίδει οδηγίες και διαταγή. Αντίθετα, ζητούσε την απόρριψη της αίτησης όχι για οποιονδήποτε άλλο λόγο, παρά επειδή όπως ανέφερε "ο λόγος που δεν είναι ορθή είναι γιατί ζητά να ερμηνευθεί το αυτονόητο".
Παρά την ως άνω διαπίστωσή μας, θα εξετάσουμε το θέμα στην ουσία του εφόσον αυτό άπτεται των εξουσιών του Δικαστηρίου.
Οι πρόνοιες της Δ.55:
"ORDER 55 - DECLARATION ON ORIGINATING SUMMONS
1. Any person claiming to be interested under a deed, will, or other written instrument, may apply to the Court by originating summons (Forms 50 and 51) for the determination of any question of construction arising under the instrument, and for a declaration of the rights of the persons interested.
2. The Court or Judge may direct such persons to be served with the summons as they or he may think fit.
3. The application shall be supported by such evidence as the Court or Judge may require.
4. The Court or Judge shall not be bound to determine any such question of construction if in their or his opinion it ought not to be determined or originating summons."
Η αίτηση η οποία είχε εξεταστεί πρωτόδικα εδραζόταν, μεταξύ άλλων, και στις πρόνοιες του Αρθρου 53 του περί Διαχείρισης Κληρονομιών Αποθανόντων Νόμου, Κεφ. 189.
Οι πρόνοιες του άρθρου τούτου έχουν ως εξής:
"53.-(1) Προσωπικοί αντιπρόσωποι ή οποιοσδήποτε από αυτούς, πιστωτές, κληροδόχοι ή οι πλησιέστεροι συγγενείς, ή πρόσωπα που αξιώνουν μέσω των εν λόγω πιστωτών ή δικαιούχων με εκχώρηση ή με άλλο τρόπο, δύνανται να ζητήσουν από το Δικαστήριο με εναρκτήρια κλήση (originating summons) την επίλυση, χωρίς διαχείριση της κληρονομιάς σε Δικαστήριο, οποιουδήποτε από τα πιο κάτω ζητήματα ή θέματα:
(α) οποιοδήποτε ζήτημα που επηρεάζει τα δικαιώματα ή τα συμφέροντα του προσώπου που αξιώνει ότι είναι πιστωτής, κληροδόχος, ο πλησιέστερος συγγενής ή εκ του νόμου κληρονόμος·
(β) τη διακρίβωση οποιασδήποτε τάξης πιστωτών, κληροδόχων, πλησιέστερων συγγενών ή άλλων·
(γ) την παροχή οποιωνδήποτε συγκεκριμένων λογαριασμών από τους εκτελεστές ή τους διαχειριστές και όταν είναι αναγκαίο, τα αποδεικτικά στοιχεία των εν λόγω λογαριασμών· ....."
Σε σχέση με τις συνδυασμένες πρόνοιες της Δ.55 των Θεσμών και του Αρθρου 53 του Νόμου, διευκρινίστηκε στην απόφαση του Εφετείου στην υπόθεση Wilfrid Wortham κ.ά. v. Ντίνας Τσίμον κ.ά. (2001) 1(Β) Α.Α.Δ. 1442, στη σελίδα 1452, ότι η ουσιαστική φύση των θεραπειών του Αρθρου 53 καθορίζεται από αυτό και η παραπομπή στους Διαδικαστικούς Κανονισμούς αποβλέπει στην κάλυψη του θέματος από την καθαρά δικονομική σκοπιά. Εκείνο δε που σαφώς προκύπτει, είναι πως οι θεραπείες που αναφέρει μπορούν να δοθούν στο πλαίσιο εναρκτήριας κλήσης, για την οποία θα ισχύουν οι ιδιαίτερες δικονομικές διατάξεις.
Το συμπέρασμα το οποίο εξάγεται από το κείμενο των πιο πάνω νομοθετικών και δικονομικών διατάξεων και την ορθή ερμηνεία τους, είναι ότι οι εκτελεστές, διαχειριστές ή ενδιαφερόμενα πρόσωπα, απευθύνονται στο Δικαστήριο στη βάση της Δ.55, έτσι ώστε το Δικαστήριο να αποφασίσει κάποια θέματα και να επιλύσει κάποια αμφίρροπα ή αμφισβητούμενα σημεία που εγείρονται κατά τη διαχείριση περιουσίας αποβιώσαντα. Το Δικαστήριο επιλαμβάνεται των εγειρόμενων θεμάτων και επιλύει τα παραπεμφθέντα ζητήματα, δίδοντας σχετικές οδηγίες.
Συμφωνούμε με τον εφεσείοντα ότι δεν ετίθετο θέμα όπως εκδοθεί ευθεία διαταγή με την οποία να διατάσσονταν οι διαχειριστές ή εκτελεστές να προβούν στην Α ή Β ενέργεια. Μπορούσε όμως να δοθεί οδηγία και καθοδήγηση προς αυτούς ως προς τον τρόπο με τον οποίο θα έπρεπε να προσεγγίσουν τα θέματα που τους απασχολούσαν και είναι αυτονόητο ότι οφείλουν αυτοί να ενεργήσουν ανάλογα, σε συμμόρφωση με την απόφαση του Δικαστηρίου.
Ως προς το άλλο σκέλος του παραπόνου του εφεσείοντα σύμφωνα με το οποίο το πρωτόδικο Δικαστήριο εσφαλμένα αποφάνθηκε ότι η παράγραφος 22 της Διαθήκης περιείχε όρο παράνομο και/ή αντικείμενο στη δημόσια πολιτική, παρατηρούμε τα εξής:
Σε μια εμπεριστατωμένη ανάλυση των νομικών αρχών που εκπηγάζουν από Αγγλική νομολογία και αυθεντίες, το πρωτόδικο Δικαστήριο έκρινε ότι ο επίδικος όρος στη διαθήκη του διαθέτη περί διατήρησης, μη κατεδάφισης κλπ. της κατοικίας του, ήταν condition subsequent, δηλαδή τέτοιος που η μη συμμόρφωση με το σκοπό εκείνο, θα έθετε τέρμα σε δωρεά. Όπως όμως συνέχισε στη σελίδα 12 της Απόφασης:
"Σύμφωνα με τα παραδεκτά γεγονότα όπως έχουν εκτεθεί πιο πάνω, η οικία στην οποία διέμενε ο αποβιώσας Διαθέτης είχε αναγερθεί παράνομα και, κατά συνέπεια, τα μέρη των οποίων τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα παραβιάζοντο ως εκ του γεγονότος αυτού θα μπορούσαν να ζητήσουν διάταγμα κατεδάφισης της. Συνεπώς, ο όρος που είχε τεθεί από τον εφεσείοντα Διαθέτη στην παράγραφο 22 της Διαθήκης του ότι, σε περίπτωση κατά την οποία οποιοσδήποτε κληρονόμος ή κληροδόχος του επενέβαινε στην οικία του ή επιθυμούσε ή ζητούσε την κατεδάφιση της και/ή μέρους αυτής και/ή προέβαινε σε μέτρα κατεδάφισης της, ο κληρονόμος ή κληροδόχος θα αποκληρούτο και δεν θα ελάμβανε το κληροδοτούμενο σε αυτόν ποσό είναι όρος παράνομος και/ή όρος ενάντιος στη δημόσια πολιτική και, ως τέτοιος, άκυρος. Τα χρηματικά ποσά που ο αποβιώσας Διαθέτης δίδει και κληροδοτεί στις κληροδόχους Ιωάννα Διόλα και Τερέζα Παπά δυνάμει των παραγράφων 12 και 13 της Διαθήκης του αποτελούν μέρος της προσωπικής του περιουσίας (personal property ή personalty). Σύμφωνα με την νομική ανάλυση στην οποία έχω προβεί πιο πάνω μια κληροδοσία προσωπικής περιουσίας υπό την αίρεση άκυρου condition subsequent κέκτηται αποτέλεσμα ελεύθερο από τον όρο. Όπως προβλέπει και το Αρθρο 32 του περί Διαθηκών και Διαδοχής Νόμου, Κεφ. 195, όπως έχει τροποποιηθεί, όταν κληροδοσία εξαρτάται από αδύνατο, παράνομο ή ανήθικο όρο, ο όρος αυτός είναι άκυρος η κληροδοσία όμως είναι έγκυρη.
Επομένως η απάντησή μου στο πρώτο ερώτημα που τίθεται με την παρούσα αίτηση είναι ότι ο όρος που έθεσε ο αποβιώσας Διαθέτης στην παράγραφο 22 της Διαθήκης του είναι άκυρος με αποτέλεσμα οι κληροδοσίες που αναφέρονται στις παραγράφους 12 και 13 της Διαθήκης να είναι έγκυρες. Οι κληροδόχοι Ιωάννα Διόλα και Τερέζα Παπά δικαιούνται στα κληροδοτήματα που τους δίδει και κληροδοτεί ο αποβιώσας Διαθέτης. Εξάλλου, όπως προκύπτει από τα γεγονότα, η κατεδάφιση δεν διενεργήθηκε από τις πιο πάνω κληροδόχους αλλά από τον σύζυγο της μιας εξ αυτών ο οποίος ήταν ένας από τους νόμιμους ιδιοκτήτες της οικίας και ο οποίος δεν αναφέρεται ως κληροδόχος στη Διαθήκη."
Συμφωνούμε πλήρως και με αυτή τη διάγνωση και κατάληξη του πρωτόδικου Δικαστηρίου. Θα προσθέταμε ότι και στην προαναφερθείσα απόφαση στην υπόθεση Walsh v. Walsh (ανωτέρω) ο διαθέτης είχε αφήσει με τη διαθήκη του όλη την εναπομείνασα κινητή περιουσία του στη σύζυγό του, θέτοντας όμως ένα όρο: Ότι δηλαδή η προς αυτήν κληροδοσία υπόκειτο στον όρο ότι εάν η σύζυγος επωλούσε οτιδήποτε από την κινητή περιουσία την οποία της κληροδοτούσε, τότε οποιοδήποτε προϊόν απέφερε μια τέτοια πώληση, αμέσως θα μεταβιβαζόταν στους εκτελεστές της διαθήκης του και θα αποτελούσε μέρος της αδιάθετης περιουσίας του. Το Δικαστήριο έκρινε ότι ένας τέτοιος όρος ήταν ανεφάρμοστος και άκυρος.
Υπό το φως των πιο πάνω διαπιστώσεών μας η έφεση αποτυγχάνει με εξαίρεση το διατακτικό μέρος της πρωτόδικης απόφασης από το οποίο αφαιρούνται οι λέξεις "και διατάγματα" από την καταληκτική φράση "Σαν αποτέλεσμα όλων των πιο πάνω εκδίδονται οδηγίες και διατάγματα όπως: ....."
Η έφεση απορρίπτεται. Τα έξοδα της έφεσης όπως θα υπολογισθούν από τον Πρωτοκολλητή και εγκριθούν από το Δικαστήριο να καταβληθούν από την περιουσία του αποβιώσαντα.
Η έφεση απορρίπτεται. Τα έξοδα της έφεσης όπως θα υπολογισθούν από τον Πρωτοκολλητή και εγκριθούν από το Δικαστήριο να καταβληθούν από την περιουσία του αποβιώσαντος.