ΚΑΛΛΗΣ, Δ.: Ο εφεσίβλητος τραυματίσθηκε σε οδικό ατύχημα στις 9.10.95. Με αγωγή του ενώπιον του Επαρχιακού Δικαστηρίου Λεμεσού (το Πρωτόδικο Δικαστήριο) αξίωσε γενικές και ειδικές αποζημιώσεις για σωματικές βλάβες. Η ευθύνη για το ατύχημα συμφωνήθηκε μεταξύ των δικηγόρων των διαδίκων ότι βαρύνει κατά 90% τον εφεσείοντα και κατά 10% τον εφεσίβλητο. Παρέμειναν για εκδίκαση το θέμα των σωματικών βλαβών του εφεσίβλητου και των συνεπειών τους καθώς και το θέμα των ειδικών ζημιών.

Το Πρωτόδικο Δικαστήριο επεδίκασε στον εφεσίβλητο τις πιο κάτω αποζημιώσεις:

(α) Ποσό Λ.Κ.40.000 ως γενικές αποζημιώσεις.

(β) Ποσό Λ.Κ.5.000 για μείωση της εργασιακής ικανότητας του εφεσίβλητου.

(γ) Ποσό Λ.Κ.4.626 ως ειδικές αποζημιώσεις.

Με την παρούσα έφεση αμφισβητείται κυρίως η ορθότητα του ποσού που έχει επιδικασθεί με τη μορφή γενικών αποζημιώσεων.

Αυτό καθιστά αναγκαία την παράθεση των ευρημάτων και συμπερασμάτων του Πρωτόδικου Δικαστηρίου που σχετίζονται με τη φύση των κακώσεων που είχε υποστεί ο εφεσίβλητος, τη θεραπεία στην οποία είχε υποβληθεί και τις συνέπειες των κακώσεων.

Αρχίζουμε με τις κακώσεις και τη θεραπεία. Ο εφεσίβλητος έχει υποστεί εκτεταμένες εκδορές στο αριστερό ημιθωράκιο και στην εμπρόσθια επιφάνεια της αριστερής κνήμης, έντονη αιμάρθρωση στο γόνατο με επώδυνη και περιορισμένη κινητικότητα. Ο ακτινολογικός έλεγχος έδειξε απουσία κατάγματος. Έγινε επίδεση των εκδορών. Στις 13.10.95 υπό γενική νάρκωση έγινε εκκενωτική παρακέντηση στο δεξιό γόνατο και αφαιρέθηκε μεγάλη ποσότητα αίματος. Έγινε επίσης χειρισμός για έλεγχο των συνδέσμων του γόνατος και διαπιστώθη οπίσθια αστάθεια (ρήξη οπίσθιου χιαστού συνδέσμου) ρήξη η οποία επιβεβαιώθηκε και ακτινολογικώς ως σοβαρή κατόπιν μαγνητικής τομογραφίας στις 11.11.96. Στο γόνατο τοποθετήθηκε γύψινος επίδεσμος ο οποίος αφαιρέθηκε σε δύο βδομάδες οπότε ο εφεσίβλητος ξεκίνησε εντατική φυσιοθεραπεία. Στις 14.10.95 ο ενάγοντας απολύθηκε από το νοσοκομείο και παρακολουθείτο στα εξωτερικά ιατρεία. Παραπονείτο για περιοδικούς πόνους μετά από κόπωση και για μεγάλη αστάθεια. Αντικειμενικά παρουσίαζε σοβαράς μορφής οπίσθια αστάθεια στο δεξιό γόνατο, ενώ η κινητικότητα και η μυϊκή ισχύς ήταν ικανοποιητική. Σύμφωνα με το θεράποντα ιατρό του ο εφεσίβλητος έχει υποστεί μια σοβαρότατη κάκωση που του προκαλούσε μεγάλη οπίσθια αστάθεια στο δεξιό γόνατο.

Μετά την απόλυση του από το Νοσοκομείο ο εφεσίβλητος συνέχισε φυσιοθεραπεία με ασκήσεις ενδυνάμωσης των μυών με σκοπό την ελάττωση της αστάθειας που παρουσίαζε στο γόνατο. Του έγινε δεύτερη αφαίρεση αιμάρθρου (50 cc). Μετά από πάροδο αρκετών μηνών το γόνατο συνέχιζε να παρουσιάζει μεγάλη αστάθεια και ήταν επώδυνο. Το 1996 ο εφεσίβλητος κατετάγη ως βοηθητικός στον Κυπριακό στρατό. Το 1999 υπέστη τραυματισμό του ιδίου γόνατος. Υποβλήθηκε σε χειρουργική θεραπεία τον ίδιο χρόνο και του έγινε αφαίρεση του έσω μηνίσκου.

Συνεχίζουμε με τα κατάλοιπα των κακώσεων. Σήμερα ο εφεσίβλητος παρουσιάζει οπίσθια αστάθεια στο δεξιό γόνατο. Ο κίνδυνος για ανάπτυξη μετατραυματικών οστεοαρθριτικών αλλοιώσεων στο μέλλον ήταν κοινή παρατήρηση όλων των γιατρών. Όλοι οι γιατροί συμφωνούν ότι το γόνατο εξακολουθεί να είναι ασταθές και επώδυνο. Η κατάσταση μετά την πάροδο τόσων χρόνων θεωρείται πλέον μόνιμη και δυσκολεύει τον εφεσίβλητο στις δραστηριότητες του: τρέξιμο, παρατεταμένη βάδιση και ορθοστασία, ανεβοκατέβασμα της σκάλας και περπάτημα σε ανώμαλο έδαφος.

Το Πρωτόδικο Δικαστήριο εξέτασε ακόμη τρία θέματα, τα εξής:

(α) Τη διαπιστούμενη ήδη οστεοαρθρίτιδα ή την ανάπτυξη της στο απώτερο μέλλον.

(β) Την αναγκαιότητα ή μη της εγχείρησης για αποκατάσταση του τραυματισθέντος μέλους.

(γ) Τον τραυματισμό του εφεσίβλητου σε μεταγενέστερο στάδιο που οδήγησε σε νέα επέμβαση και αφαίρεση του μηνίσκου.

Αναφορικά με το πρώτο θέμα το Πρωτόδικο Δικαστήριο διαπίστωσε ότι λόγω του σοβαρού τραυματισμού «ήδη έκαναν την εμφάνιση τους πρώϊμες αλλοιώσεις και μάλιστα προχωρημένες για την ηλικία του εφεσίβλητου». Δέχθηκε, επίσης, τη θέση του γιατρού του εφεσίβλητου ότι σε περίπτωση που μελλοντική εγχείριση για αποκατάσταση του τραυματισθέντος μέλους αποβεί επιτυχής «θα αποτρέψει τις μετά βεβαιότητας αναμενόμενες στο εγγύς μέλον λόγω της σοβαρής αστάθειας του γόνατος, οστεοαρθριτικές αλλοιώσεις οι οποίες με την πάροδο του χρόνου θα δημιουργούν έντονο πόνο στο γόνατο όλες τις ώρες της ημέρας, στον ύπνο και στο ξύπνιο, όπως χαρακτηριστικά είπε».

Αναφορικά με το δεύτερο θέμα - της μελλοντικής εγχείρισης - το Πρωτόδικο Δικαστήριο κατέληξε ως εξής:

Αναφορικά με το τρίτο θέμα - τον τραυματισμό του εφεσίβλητου σε μεταγενέστερο στάδιο - το Πρωτόδικο Δικαστήριο έκρινε ότι ο τραυματισμός εκείνος «προήλθε ως φυσική συνέπεια της αστάθειας του γόνατος».

Όπως έχει ήδη αναφερθεί το Πρωτόδικο Δικαστήριο επεδίκασε στον εφεσίβλητο ποσό της τάξεως £40.000 γενικές αποζημιώσεις με το εξής σκεπτικό:

Η έφεση.

Ο κ. Νικολάου, εκ μέρους του εφεσείοντος, υποστήριξε πως το ποσό που επεδίκασε το Πρωτόδικο Δικαστήριο ως γενικές αποζημιώσεις και ιδιαίτερα το ποσό που επιδίκασε για τον πόνο και ταλαιπωρία του εφεσίβλητου, δηλαδή Λ.Κ.40.000,00, ήταν έκδηλα υπερβολικό αν ληφθούν υπόψη οι αυθεντίες που αφορούν σε παρόμοιους τραυματισμούς με αυτούς του εφεσίβλητου και παρόμοιες συνέπειες στην υγεία του. Ο ευπαίδευτος συνήγορος παρέπεμψε στην απόφαση στην υπόθεση Τιτώνη ν. Χαρ. Πηλακούτα Λτδ, Πολιτική Έφεση 10533/26.4.2001 στην οποία - όπως το έθεσε - «για αρκετά παρόμοιους ή και κατά την γνώμη μας σοβαρότερους τραυματισμούς και κατάλοιπα, επιδικάστηκε και κρίθηκε εύλογο το ποσό των Λ.Κ.10.000,00 ως γενικές αποζημιώσεις για πόνο και ταλαιπωρία».

Εξέταση των κακώσεων που είχε υποστεί ο ενάγων στην υπόθεση Τιτώνη (πιο πάνω) αποκαλύπτει ότι ήταν περίπου της ίδιας φύσεως με εκείνες του εφεσίβλητου στην παρούσα υπόθεση. Ωστόσο η εισήγηση του ευπαίδευτου συνήγορου παραγνωρίζει ένα παράγοντα ο οποίος είναι πάρα πολύ ουσιώδης στη διαδικασία καθορισμού των αποζημιώσεων. Αυτός σχετίζεται με την ηλικία του εφεσίβλητου. Ήταν 16½ ετών - μαθητής της Β΄ Λυκείου - κατά την ημέρα του ατυχήματος και 23½ ετών κατά την ολοκλήρωση της ακρόασης. Ο ενάγων στην υπόθεση Τιτώνη (πιο πάνω) ήταν 34 ετών κατά το χρόνο του ατυχήματος και 42 ετών κατά τη δίκη. Περαιτέρω η εισήγηση παραγνωρίζει ακόμη ένα παράγοντα. Τον πόνο και την ταλαιπωρία που έχει υποστεί ο εφεσίβλητος ως αποτέλεσμα της εγχείρισης για θεραπεία του μεταγενέστερου τραυματισμού του.

Η απόφαση στην Τιτώνη (πιο πάνω) εκδόθηκε στην έφεση η οποία είχε ασκηθεί από τον ενάγοντα. Η θεώρηση του θέματος των αποζημιώσεων κατ΄ έφεση λαμβάνει χώραν με βάση τη νομολογιακή αρχή η οποία δικαιολογεί το Εφετείο να επεμβαίνει στα ευρήματα του Πρωτόδικου Δικαστηρίου όσον αφορά τις αποζημιώσεις μόνο όπου πείθεται είτε ότι το Πρωτόδικο Δικαστήριο ενήργησε με βάση λανθασμένες νομικές αρχές, είτε ότι το ποσό των αποζημιώσεων είναι τόσο έκδηλα υπερβολικό ή τόσο έκδηλα ανεπαρκές ούτως ώστε να καθίσταται παντελώς λανθασμένος ο υπολογισμός των αποζημιώσεων. Επομένως η επικύρωση των πρωτόδικων αποζημιώσεων στην Τιτώνη (πιο πάνω) σημαίνει απλώς ότι δεν κρίθηκαν έκδηλα ανεπαρκείς ώστε να δικαιολογείται η επέμβαση του Εφετείου.

Το στοιχείο που διακρίνει έντονα την παρούσα υπόθεση από την υπόθεση Τιτώνη (πιο πάνω) είναι η μεγάλη διαφορά στην ηλικία των δύο εναγόντων. Ο εφεσίβλητος στην πολύ νεαρά ηλικία των 16 ετών έχει υποστεί ένα σοβαρό τραυματισμό ο οποίος τον ταλαιπωρεί σε πολύ μεγάλο βαθμό τα τελευταία 7 χρόνια και ενδέχεται να τον ταλαιπωρεί σε όλη την υπόλοιπη ζωή του σε περίπτωση που η μελλοντική εγχείριση που θα υποστεί αποβεί ανεπιτυχής. Ο τραυματισμός και τα κατάλοιπα του του στερούν τις απολαύσεις της ζωής τις οποίες χαίρονται οι συνομήλικοι του. Αφού ελάβαμε υπόψη τον παράγοντα της ηλικίας καθώς και τον παράγοντα της εγχείρισης για θεραπεία του μεταγενέστερου τραυματισμού, με την ταλαιπωρία που συνεπάγεται, θεωρούμε ότι το επιδικασθέν ποσό ανκαι κάπως υψηλό δεν είναι τόσο έκδηλα υπερβολικό που να επιτρέπει την επέμβαση μας για μείωση του. Ως εκ τούτου ο σχετικός λόγος της έφεσης δεν ευσταθεί και απορρίπτεται.

Ο κ. Νικολάου υπέβαλε, επίσης, ότι το Πρωτόδικο Δικαστήριο δεν έπρεπε να είχε αποδεχθεί μαρτυρία που δεν καλυπτόταν από τα ενώπιον του δικόγραφα και να λάβει υπόψη του τέτοια μαρτυρία κατά τον καθορισμό του ύψους των αποζημιώσεων που επιδίκασε. Στα δικόγραφα του εφεσίβλητου - συνέχισε - δεν γινόταν καμιά αναφορά σε νέο ή μεταγενέστερο του επίδικου ατυχήματος ατύχημα ή τραυματισμό του, ο οποίος να του προκάλεσε ρήξη του έσω μηνίσκου. Αντίθετα - συμπλήρωσε - τέτοια μαρτυρία δόθηκε για πρώτη φορά κατά την ακρόαση. Παρά το ότι δεν φαίνεται στα πρακτικά να είχε τότε υποβληθεί κατά την κυρίως εξέταση του Μ.Ε.2 ένσταση όταν δόθηκε η σχετική μαρτυρία παραμένει το γεγονός ότι η σχετική μαρτυρία δεν μπορούσε να ληφθεί υπόψη χωρίς κατάλληλη τροποποίηση των δικογράφων.

Εξέταση του δικογράφου του εφεσίβλητου αποκαλύπτει ότι έχει δικογραφηθεί η πάθηση του μηνίσκου (βλ. παραγ. 8(λ) της έκθεσης απαιτήσεως) καθώς «και τα έξοδα εγχειρίσεως για αφαίρεση μηνίσκου το 1999 (βλ. παραγ. 15(στ)). Αυτό που δεν έχει δικογραφηθεί είναι η αιτία της πάθησης. Έχοντας λοιπόν υπόψη το περιεχόμενο των δικογράφων του εφεσίβλητου θεωρούμε ότι το Πρωτόδικο Δικαστήριο μπορούσε να λάβει υπόψη την ταλαιπωρία κλπ. του εφεσίβλητου, ως αποτέλεσμα της εγχείρισης, στον καθορισμό των γενικών αποζημιώσεων. Αναφορικά με την αιτία της πάθησης σημειώνουμε ότι η σχετική μαρτυρία είχε εισαχθεί χωρίς ένσταση από τον εφεσείοντα. Νοουμένου ότι η προσαχθείσα μαρτυρία - όπως είναι εδώ η περίπτωση - έχει κριθεί αξιόπιστη η νομολογία επιτρέπει την επικύρωση της πρωτόδικης απόφασης υπό τον όρο ότι η έκθεση απαιτήσεως θα τροποποιηθεί αναλόγως (βλ. Kemal v. Kasti (1962) C.L.R. 371, Pourikkou v. Fevzi (1963) 2 C.L.R. 24, Patsalides v. Yiapani (1969) 1 C.L.R. 84, Stylianou v. Manolis (1982) 1 C.L.R. 287, Georghiou v. Kyriacou (1986) 1 C.L.R. 644 και Ερωτοκρίτου κ.α. ν. Καραολή (1998) 1 Α.Α.Δ. 445).

Λαμβανομένων υπόψη των ιδιαίτερων περιστατικών της παρούσας υπόθεσης, ήτοι τη δικογράφηση της πάθησης και της εγχείρισης, θεωρούμε ότι μπορούμε να επικυρώσουμε την πρωτόδικη απόφαση κατ΄ εφαρμογή της πιο πάνω νομολογιακής πρακτικής. Δίνουμε ωσαύτως οδηγίες όπως καταχωρηθεί τροποποιημένη έκθεση απαιτήσεως η οποία να περιλαμβάνει και την αιτία της πάθησης. Η απόφαση μας να συνταχθεί μετά την καταχώριση της τροποποιημένης έκθεσης απαιτήσεως.

Με τον τελευταίο λόγο της έφεσης αμφισβητήθηκε η ορθότητα του μέρους της εκκαλούμενης απόφασης η οποία σχετίζεται με την μελλοντική εγχείριση. Επί του προκειμένου ο κ. Νικολάου υποστήριξε ότι το Πρωτόδικο Δικαστήριο αξιολόγησε εσφαλμένα την ενώπιον του μαρτυρία, την παρερμήνευσε και προχώρησε σε αδικαιολόγητα ευρήματα και εξήξε αντιφατικά συμπεράσματα. Υποστήριξε συναφώς ότι «δεν δικαιολογείται εύρημα ή βεβαιότητα του Δικαστηρίου ότι δεν υπήρχε τρόπος ή πιθανότητα πλήρους αποκατάστασης της βλάβης που ο εφεσίβλητος υπέστη».

Έχουμε εξετάσει τα επίδικα ευρήματα και συμπεράσματα του Πρωτόδικου Δικαστηρίου σε συνάρτηση με την μαρτυρία που έγινε αποδεκτή από το Πρωτόδικο Δικαστήριο ύστερα από εκτεταμένη ανάλυση και αξιολόγηση της. Έχουμε την άποψη πως τα σχετικά ευρήματα και συμπεράσματα του Πρωτόδικου Δικαστηρίου δικαιολογούνται απόλυτα από την αποδεκτή μαρτυρία. Δεν παρέχεται επομένως πεδίο επέμβασης μας. Ο σχετικός λόγος της έφεσης δεν ευσταθεί και απορρίπτεται.

Για τους πιο πάνω λόγους η έφεση αποτυγχάνει και απορρίπτεται με έξοδα. Η απόφαση να συνταχθεί μετά την καταχώριση τροποποιημένης έκθεσης απαιτήσεως όπως υποδεικνύεται πιο πάνω.

Π.

Δ.

Δ.

/ΕΑΠ.