CyLaw | Αναφορικά μ'εμάς | Επικοινωνία

(1998) 1 ΑΑΔ 1072

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΦΕΣΗ ΑΡ. 9539

Εφεσείοντες-Εναγόμενοι

Εφεσίβλητοι-Ενάγοντες

Οι εφεσείοντες προβάλλουν τον ισχυρισμό ότι το πρωτόδικο δικαστήριο έσφαλε αποδεχόμενο την εφαρμογή της αγγλικής υπόθεσης Pan Αtlantic Insurance Co Ltd and another v. Pine Top Insurance Co Ltd (1994) 3 All E. R. 580, η οποία σύμφωνα με το επιχείρημά τους δεν τυγχάνει εφαρμογής στην Κύπρο, δεδομένου ότι επί του θέματος υπάρχει κυπριακή νομολογία η οποία είναι εντελώς αντίθετη (Mavrides and another v. American Life Insurance Co (1984) 1 C.L.R. 611. Βλέπε σχετικά Pastella Marine Co Ltd v. National Ιranian Tanker Co Ltd (1987) 1 C.L.R. 583 και Αναφορικά με την Αίτηση του Τάκη Σιακαλλή, Αίτηση για Certiorari αρ. 9/95, ημερ. 26.1.1995).

Σε ορισμένους τύπους συμβάσεων, μεταξύ των οποίων και η ασφαλιστική σύμβαση, όπου ο ένας συμβαλλόμενος είναι σε πολύ ευνοϊκότερη θέση να γνωρίζει ουσιώδη γεγονότα, που ο άλλος είναι αδύνατο να ανακαλύψει, ο πρώτος έχει το καθήκον, όχι μόνο να μην προβαίνει σε αναληθείς δηλώσεις ουσιωδών γεγονότων, αλλά και να αποκαλύπτει στον άλλο, με τη μεγαλύτερη καλή πίστη, τέτοια ουσιώδη γεγονότα. Οι αρχές που διέπουν την υποχρέωση του ασφαλισμένου για αποκάλυψη έχουν εκτεθεί από πολύ νωρίς (βλέπε Carter v. Βoehm (1766) 3 Burr. 1905).

Οι συμβάσεις αυτές ονομάζονται συμβάσεις "uberrimae fidei ", όρος που χαρακτηρίστηκε ως όχι πάντα αυστηρά ακριβής (βλέπε Seaton v. Heath (1899) 1 Q.B. 782).

Η απόκρυψη ουσιωδών πληροφοριών παρασύρει την ασφαλιστική σύμβαση σε ακυρότητα. Ακόμα κι΄ αν η απόκρυψη έγινε λόγω λάθους χωρίς οποιαδήποτε δόλια πρόθεση, ο ασφαλιστής έχει παραπλανηθεί και η ασφαλιστική σύμβαση είναι άκυρη, γιατί ο ασφαλιστικός κίνδυνος που διατρέχει είναι διαφορετικός από τον κίνδυνο που αντιλήφθηκε και είχε πρόθεση να διατρέχει κατά το χρόνο της συμφωνίας.

Η υποχρέωση του ασφαλιζόμενου συνίσταται στην αποκάλυψη ουσιωδών γεγονότων και βασίζεται στην αρχή της καλής πίστης που πρέπει να επικρατεί μεταξύ των συμβαλλομένων. Το κριτήριο του τι συνιστά ουσιώδες γεγονός συναντάται στο άρθρο 18(2) του Αγγλικού Marine Insurance Act του 1906, που προβλέπει ότι κάθε περίσταση η οποία θα επηρεάσει την κρίση ενός συνετού ασφαλιστή κατά τον καθορισμό του ασφαλίστρου ή κατά τη λήψη της απόφασης κατά πόσο θα αναλάβει τον κίνδυνο, είναι ουσιώδης.

Το κριτήριο κατά πόσο συγκεκριμένο γεγονός είναι ουσιώδες είναι αντικειμενικό. Γεγονός δεν αποδεικνύεται ότι είναι ουσιώδες απλώς και μόνο γιατί ο συγκεκριμένος ασφαλιστής καταθέτει ότι προσωπικά θα το θεωρούσε ουσιώδες (Bates v. Hewitt (1867) L.R. 2 Q.B. 595). Ο εναγόμενος θα πρέπει να αποδείξει ότι οποιοσδήποτε συνετός ασφαλιστής θα θεωρούσε το συγκεκριμένο γεγονός ως ουσιώδες (βλέπε Girdlestone v. North British (1870) L.R. 11 Eq.197).

΄Οπως είδαμε στις ασφαλιστικές συμβάσεις επικρατεί η υποχρέωση επίδειξης καλής πίστης με επακόλουθο το καθήκον αποκάλυψης ουσιωδών γεγονότων. ΄Ολα τα γεγονότα τα οποία εν γνώσει του υποψήφιου ασφαλιζόμενου θεωρούνται από τους ασφαλιστές ουσιώδη, κατά κανόνα μπορεί να λεχθεί ότι συνήθως θεωρούνται σαν τέτοια (Ivamy, General Principles of Insurance Law, 4η ΄Εκδοση, σελ. 142, 147). Η γνώμη του ασφαλιστή ότι συγκεκριμένο γεγονός είναι ουσιώδες μπορεί να διαφανεί από τη διαφορά στο αξιούμενο ασφάλιστρο, άνκαι στην πρακτική συνήθως παρουσιάζεται με την υποβολή συγκεκριμένης ερώτησης (Glicksman v. London and General Assurance Co Ltd (1925) 2 K.B. 593, 609, C.A.). ΄Ομως η υποβολή της ερώτησης αφ΄ εαυτής δεν καθιστά το γεγονός ουσιώδες, εκτός αν ο συνετός ασφαλιστής το θεωρεί έτσι (Babatsikos v. Car Owners' Mutual Insurance Co Ltd (1970) 2 Lloyd's Rep. 314).

Το ασφαλιστήριο δυνατό να περιέχει ρητή συμφωνία που να καθορίζει την υποχρέωση αποκάλυψης και να περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο αυτή θα πραγματοποιείται. Η τήρηση της υποχρέωσης αυτής καθίσταται έτσι συμβατική (Anderson v. Fitzgerald (1853) 4 H.L. Cas. 484). Αν δεν τηρηθεί έχουμε αθέτηση της σύμβασης ασφάλισης και όχι αθέτηση της υποχρέωσης επίδειξης καλής πίστης.

Η διατύπωση και ευρύτητα των διάφορων σχετικών συμβατικών όρων ποικίλει. ΄Ετσι όρος μπορεί να καθιστά την ακρίβεια όλων των δηλώσεων που γίνονται κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων ουσιώδη όρο της σύμβασης^{(* )}. Σ΄ αυτή την περίπτωση δεν υπάρχει διαφορά μεταξύ ουσιωδών και επουσιωδών δηλώσεων, εκτός αν ο όρος ρητά αναφέρεται σε ουσιώδεις μόνο δηλώσεις (Dawsons Ltd v. Bonnin (1922) 2 A.C. 413 και Re Universal Non-Tariff Insurance Fire Co., Forbes & Co's Claim (1875) L.R. 19 Eq. 485).

΄Οπου η ακρίβεια των δηλώσεων καθίσταται η βάση της σύμβασης δεν χρειάζεται να εξεταστεί κατά πόσο το ανακριβές γεγονός είναι ουσιώδες ή όχι, ή κατά πόσο ο ασφαλισμένος εγνώριζε ή όχι, την αλήθεια (Condogiannis v. Guardian Assurance Co, 90 L.J.P.C. 168). ΄Οταν αντίθετα δεν υπάρχει όρος που να καθιστά την πρόταση προς ασφάλιση βάση της σύμβασης, η ανακρίβεια των απαντήσεων δεν παρέχει το δικαίωμα στον ασφαλιστή να απεκδυθεί της ευθύνης, εκτός αν η ανακρίβεια συνιστά μη αποκάλυψη ή ψευδή παράσταση ουσιώδους γεγονότος (Dawsons Ltd v. Bonnin, ανωτέρω). Δόλια παραπλάνηση που αναφέρεται σε ουσιώδες γεγονός παρέχει την ευχέρεια μη τήρησης της σύμβασης. Αν το γεγονός δεν είναι ουσιώδες, η εγκυρότητα της σύμβασης δεν επηρεάζεται (Anderson v. Fitzgerald, ανωτέρω).

Ας εξετάσουμε όμως και το επιχείρημα ότι η απόφαση στην υπόθεση Pan Atlantic Insurance, ανωτέρω, συγκρούεται με τη δική μας νομολογία. Το θέμα της υποχρέωσης του υποψήφιου ασφαλισμένου να αποκαλύπτει στον ασφαλιστή τα ουσιώδη γεγονότα απασχόλησε, με κάπως διαφορετικό περιεχόμενο και στην υπόθεση Mavrides, ανωτέρω. Η ουσία της υπόθεσης Μavrides είναι ότι το ερώτημα κατά πόσο ένα συγκεκριμένο γεγονός είναι ή δεν είναι ουσιώδες είναι θέμα πραγματικό και πρέπει να αποφασίζεται σε κάθε περίπτωση από το δικαστήριο σαν τέτοιο. Η απόφαση στηρίζεται στην εκτίμηση του δικαστή για τη σχετικότητα του αμφισβητούμενου γεγονότος με το αντικείμενο της ασφάλισης.

Η απόφαση στην Pan Atlantic Insurance, η οποία θα πρέπει να πούμε εκφράζει το Κοινό Δίκαιο επί του συγκεκριμένου σημείου, δεν περιέχει οποιαδήποτε αρχή που να είναι ασυμβίβαστη με τα πιο πάνω. Επαναλαμβάνει την αρχή ότι αν ένα ουσιώδες γεγονός δεν αποκαλυφθεί από τον ασφαλισμένο, ο ασφαλιστής δυνατόν να απαλλαγεί της ευθύνης. Προχωρά όμως και καθορίζει τι θεωρείται ουσιώδες γεγονός. ΄Ενα γεγονός που δεν έχει αποκαλυφθεί από τον ασφαλισμένο είναι ουσιώδες, αν η αποκάλυψη θα επηρέαζε την αποδοχή του κινδύνου ή το ύψος του ασφάλιστρου. Το ουσιώδες όμως του γεγονότος θα πρέπει να εκτιμάται όχι από τον ενδιαφερόμενο ασφαλιστή, αλλά με βάση τις αντιδράσεις του συνετού ασφαλιστή, αλλοιώς ο επηρεαζόμενος ασφαλιστής θα μπορούσε μετά την έλευση του κινδύνου, να πείσει τον εαυτό του και φυσικά και το δικαστήριο, ότι θα απέρριπτε τη σύμβαση ή θα αύξανε το ασφάλιστρο, αν κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων είχε πλήρη αποκάλυψη του γεγονότος. Θα πρέπει να θεωρηθεί ότι, σε περίπτωση μη αποκάλυψης, ο συνετός ασφαλιστής θα ήταν πρόθυμος να αναλάβει τον κίνδυνο με το ασφάλιστρο των διαπραγματεύσεων. Το ερώτημα τότε θα είναι κατά πόσο η πλήρης αποκάλυψη θα έκαμνε το συνετό ασφαλιστή να αρνηθεί τη σύναψη της σύμβασης ή να αυξήσει το ασφάλιστρο.

Η απόφαση στην Pan Atlantic Insurance καταλήγει ότι για να δικαιούται ασφαλιστής να αρνηθεί να καταβάλει την αποζημίωση λόγω παράλειψης αποκάλυψης ουσιώδους γεγονότος, δεν θα πρέπει μόνο η μη αποκάλυψη να είναι ουσιώδης, αλλά επιπρόσθετα να ώθησε στη σύναψη της σύμβασης με τους συγκεκριμένους όρους. Το θέμα όμως αυτό δεν εγείρεται στην παρούσα υπόθεση, αφού καταλήξαμε ότι το συγκεκριμένο γεγονός δεν κρίθηκε ουσιώδες.

Η πιο πάνω αντιμετώπιση δεν είναι αντίθετη με τις αρχές που θέτει η Mavrides. Δεν συμφωνούμε ότι η νομολογία μας υποδεικνύει καθ΄ οιονδήποτε τρόπο προς την κατεύθυνση ότι οι αρχές αυτές δεν μπορούν να τύχουν εφαρμογής στον τόπο μας. Aπλώς η Pan Atlantic Insurance εξετάζει το θέμα περαιτέρω. Συμφωνούμε με τις αρχές που θέτει στην έκταση που συζητήθηκε στην παρούσα υπόθεση και τις υιοθετούμε. Το πρωτόδικο δικαστήριο ορθά την εφάρμοσε και κατέληξε στα συγκεκριμένα του συμπεράσματα.

Τελικά, το θέμα παραμένει στην εκτίμηση του δικαστηρίου, ανάλογα με τα γεγονότα της συγκεκριμένης υπόθεσης. Εξαρτάται από το κατά πόσο η αποκάλυψη έχει καταστεί είτε ουσιώδης όρος της σύμβασης ή η βάση της, ή αν η υποχρέωση προς αποκάλυψη βασίζεται στην υποχρέωση επίδειξης καλής πίστης. Φαεινό παράδειγμα του ότι τα Δικαστήρια μπορούν να προβαίνουν στη δική τους εκτίμηση της μαρτυρίας επί του σημείου είναι και η απόφαση στην υπόθεση Roselodge Ltd v. Castle (1966) 2 Lloyd's Rep. 113, όπου ασφαλιστής του Οργανισμού των Lloyds κατέθεσε ότι θεωρούσε ουσιώδες πως εργοδοτούμενος επιχείρησης κοσμηματοπωλών που είχε ασφαλιστεί έναντι απώλειας ή ζημίας της περιουσίας της είχε καταδικαστεί για δωροδοκία μέλους της αστυνομίας δώδεκα χρόνια προηγουμένως, ενώ το Δικαστήριο αποφάσισε ότι ο συνετός ασφαλιστής δεν θα θεωρούσε το γεγονός σαν τέτοιο.

Οι εφεσείοντες υποβάλλουν επίσης τον ισχυρισμό ότι το Δικαστήριο έσφαλε αποφασίζοντας να μη λάβει υπ΄ όψη δύο τεκμήρια και να περιοριστεί με τον τρόπο αυτό στη μαρτυρία του Μ.Ε. 1 αναφορικά με το περιστατικό της φωτιάς. Τα δύο τεκμήρια είναι εκθέσεις που ετοιμάστηκαν από την Πυροσβεστική Υπηρεσία Κύπρου και αφορούσαν το περιστατικό της ασήμαντης πυρκαγιάς που απέκρυψαν οι εφεσίβλητοι. ΄Εχουμε εξετάσει τα δύο τεκμήρια. Βρίσκουμε ότι δεν προσθέτουν ο,τιδήποτε στα γεγονότα που ήδη ήταν ενώπιον του Δικαστηρίου και συνεπώς το ζήτημα που εγείρεται αναφορικά με το αποδεκτό ή μη των συγκεκριμένων εγγράφων καθίσταται άνευ σημασίας.

Παραπονούνται επίσης (έκτος λόγος έφεσης) ότι το πρωτόδικο δικαστήριο έσφαλε μη αποδεχόμενο τη μαρτυρία του Μ.Υ.1 Στ. Καραμοντάνη σχετικά με την αξία του πλοίου. Το θέμα αφορά την εκτίμηση αξιοπιστίας μάρτυρα, τομέας στον οποίο το Εφετείο πολύ σπάνια επεμβαίνει. Εν πάση περιπτώσει δεν διαφωνούμε με την εκτίμηση του πρωτόδικου δικαστηρίου στο σημείο αυτό. Δεν προβλήθηκε, θα πρέπει να πούμε, οποιοσδήποτε σοβαρός λόγος που να συνηγορεί υπέρ της θέσης ότι το Δικαστήριο θα έπρεπε να αποδεκτεί τη μαρτυρία του Καραμοντάνη ως αληθή. Εξ άλλου δεν τίθεται ούτε θέμα απόκρυψης γεγονότων, αφού ουσιαστικά έχουμε εκτίμηση της αξίας του πλοίου. Οι εφεσίβλητοι έδωσαν τη δική τους εκτίμηση για την αξία του πλοίου, ύστερα από σχετική γνώμη ειδικών. Οι ασφαλιστές είχαν κάθε ευκαιρία να επιθεωρήσουν το πλοίο πριν την ασφάλισή του και να καταλήξουν στα δικά τους συμπεράσματα. Κατά συνέπεια το πρωτόδικο δικαστήριο ορθά προσέγγισε το θέμα σαν θέμα γνώμης.

Εν πάση περιπτώσει όπως προκύπτει και από την πρωτόδικη απόφαση, η εκτίμηση δεν ήταν λανθασμένη. Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι το Δικαστήριο κατά τον υπολογισμό του πληρωτέου ποσού έλαβε υπ΄ όψη τη μείωση της αξίας του πλοίου, τόσο για τα εξαρτήματα που είχαν αφαιρεθεί από το πλοίο, όσο και για τη ζημιά που αυτό είχε υποστεί κατά τη νεροποντή. Σχετική επί του σημείου για την επίδραση που πιθανόν να έχει η αξία των αντικειμένων που ασφαλίζονται για την υποχρέωση των ασφαλιστών να καταβάλουν το οφειλόμενο ποσό είναι και η απόφαση Economides v. Commercial Union Αssurance Co plc (1997) 3 All E.R. 636.

Οι εφεσείοντες ισχυρίζονται ακόμα ότι το πρωτόδικο δικαστήριο έσφαλε δεχόμενο ότι οι εφεσίβλητοι τήρησαν τη συμβατική τους υποχρέωση να τους ειδοποιήσουν για την απώλεια μέσα σε 15 μέρες από το περιστατικό. Το Δικαστήριο δέκτηκε ότι η επιστολή του δικηγόρου των εναγόντων προς τους εναγόμενους ημερ. 3.5.1993, μια μόνο μέρα μετά το συμβάν, περιέχει όλα τα στοιχεία που προβλέπει ο σχετικός συμβατικός όρος. Ακολούθησε αλληλογραφία μεταξύ των διαδίκων που αφορούσε το θέμα της απαίτησης. Κρίνουμε ότι ορθά θεωρήθηκε ότι οι εφεσίβλητοι είχαν εκπληρώσει τις συμβατικές τους υποχρεώσεις και ότι οι εφεσείοντες ειδοποιήθηκαν έγκαιρα.