|
ΠΑΓΚΥΠΡΙΟΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ
|
|
|
(1998) 1 ΑΑΔ 664
ΑΝΩΤΑΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΚΥΠΡΟΥ
ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑ
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΦΕΣΗ ΑΡ. 9182
ΕΝΩΠΙΟΝ
: ΠΙΚΗ, Π., ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΗ, ΚΡΑΜΒΗ, Δ/στών
Κυπριακή Δημοκρατία, διά του Γενικού Εισαγγελέα
της Κυπριακής Δημοκρατίας,
Εφεσείουσα-Εναγόμενη
- ν -
1. Ιωάννου Χριστοδούλου Παπαδοπούλου, εκ Π. Χρυσοχούς,
2. Σόλωνος Χριστοδούλου Παπαδοπούλου, εκ Σκούλλης,
3. Μιχαλάκη Ιωάννου Κλαβάρη, εκ Π. Χρυσοχούς,
4. Χριστάκη Ιωάννου Κλαβάρη, εκ Π. Χρυσοχούς,
5. Ριάννας Ιωάννου Κλαβάρη, εκ Λευκωσίας,
6. Σάββα Χριστοδούλου Παπαδοπούλου, εκ Κρ. Τέρρα,
7. Φοίβης Σόλωνος Παπαδοπούλου, εκ Σκούλλης,
Εφεσιβλήτων-Εναγόντων
------------------------
10 Απριλίου, 1998
Για την Εφεσείουσα: Ξ. Ευσταθίου, Δικηγόρος της Δημοκρατίας, εκ
μέρους του Γενικού Εισαγγελέα.
Για τους Εφεσίβλητους: Μ. Ασπρή (κα) με Σ. Παπασάββα, εκ μέρους
Α.Σ. Αγγελίδη.
------------------------
Την απόφαση του Δικαστηρίου θα δώσει ο Γ.Μ. Πικής, Π.
------------------------
Α Π Ο Φ Α Σ Η
ΠΙΚΗΣ, Π.: Οι εφεσίβλητοι είναι ιδιοκτήτες γης, κοντά στον ποταμό Κλαβάρη. Το Επαρχιακό Δικαστήριο Πάφου διαπίστωσε (σε αγωγή των εφεσιβλήτων) ότι έχουν δικαίωμα να χρησιμοποιούν το νερό του ποταμού για την άρδευση των κτημάτων τους, από το πρωί της Κυριακής μέχρι το πρωί της Τρίτης κάθε εβδομάδας. Ενόψει αυτού του ευρήματος, το Δικαστήριο προέβη στην έκδοση ανάλογης αναγνωριστικής απόφασης για την κατοχή του δικαιώματος, το οποίο η εφεσείουσα, η Δημοκρατία, παραβίασε, με την εκτροπή του ρου του ποταμού σε υδατοφράκτη που κατασκευάστηκε στην περιοχή.
Το Δικαστήριο έκρινε ότι οι εφεσίβλητοι είχαν αποκτήσει το προβληθέν δικαίωμα μέσω του προκατόχου τους - Χριστόδουλου Παπαδόπουλου - ιδιοκτήτη παρόχθιων κτημάτων, βάσει των προνοιών του ΄Αρθρου 7 του περί Ακίνητης Ιδιοκτησίας (Διακατοχή, Εγγραφή και Εκτίμηση) Νόμου, ΚΕΦ. 224, το οποίο προβλέπει:-
«7. Κάθε λίμνη, ποταμός, ρυάκι και φυσικός υδραγωγός τα οποία δεν τελούν υπό ιδιωτική κυριότητα κατά την ημερομηνία έναρξης της ισχύος του Νόμου αυτού και οι λεκάνες, κοίτες ή αυλάκια αυτών, και κάθε γη από την οποία η θάλασσα ή το ύδωρ οποιασδήποτε τέτοιας λίμνης, ποταμού, ρυακιού ή υδραγωγού έχει υποχωρήσει, εξαιρούμενης κάθε τέτοιας γης η οποία τελεί υπό ιδιωτική κυριότητα κατά την ημερομηνία που
Νοείται ότι καμιά από τις διατάξεις που περιλαμβάνονται στο άρθρο αυτό δεν ερμηνεύεται ως επηρεάζουσα οποιαδήποτε δικαιώματα επί οποιασδήποτε λίμνης, ποταμού, ρυακιού ή φυσικού υδραγωγού τα οποία -
(α) έχουν ασκηθεί αδιάλειπτα για πλήρη περίοδο τριάντα ετών πριν από την ημερομηνία που προαναφέρθηκε
(β) έχουν απονεμηθεί με φιρμάνι ή άλλο έγκυρο έγγραφο τίτλου που καταρτίστηκε πριν από την 4η Ιουνίου, 1878, το οποίο έτυχε εφαρμογής από το χρόνο της κατάρτισής τους
. ή(γ) ασκούνται δυνάμει των διατάξεων οποιου-δήποτε εκάστοτε σε ισχύ νόμου.»
Σύμφωνα με την απόφαση του πρωτόδικου Δικαστηρίου, ο Χριστόδουλος Παπαδόπουλος αντλούσε νερό από τον ποταμό Κλαβάρη για την άρδευση των κτημάτων του, χωρίς διακοπή για την περίοδο των τριάντα ετών που προβλέπει το ΄Αρθρο 7, από το 1916 ως το 1946.
Επομένως, κατά την ημερομηνία θέσπισης του ΚΕΦ. 224, ο Χριστόδουλος Παπαδόπουλος είχε αποκτήσει, λόγω μακράς χρήσης (τριάντα χρόνων), δικαίωμα για την άντληση νερού από τον ποταμό Κλαβάρη για την άρδευση των κτημάτων του, το οποίο, περιήλθε, με τη μεταβίβασή τους, στους εφεσίβλητους.
Το Επαρχιακό Δικαστήριο απέρριψε την εισήγηση της εφεσείουσας - ότι το δικαίωμα, το οποίο παρεχόταν από το ΄Αρθρο 1265 του Οθωμανικού Αστικού Κώδικα
(Mejelle) σε ιδιοκτήτες γης για την άρδευση των κτημάτων τους από «αδέσποτους ποταμούς», καταργήθηκε από τον περί Κυβερνητικών Υδατικών ΄Εργων Νόμο, ΚΕΦ. 341, που τέθηκε σε ισχύ στις 12 Μαΐου, 1928.Κατ' αρχή, διαπιστώνουμε ότι το ΄Αρθρο 7 δεν αντίκειται προς τις πρόνοιες του ΚΕΦ. 341, ούτε αντιστρατεύεται τις διατάξεις του Συντάγματος. Το ΄Αρθρο 7 κατάργησε, στην ουσία, το δικαίωμα το οποίο παρείχε το ΄Αρθρο 1265 του Οθωμανικού Αστικού Κώδικα. Το δικαίωμα, το οποίο στοιχειοθετεί η επιφύλαξη του ΄Αρθρου 7,
είναι διάφορο εκείνου το οποίο πρόβλεπε το ΄Αρθρο 1265. συναρτάται αποκλειστικά με τη μακρά χρήση του νερού του ποταμού. Υπό την αίρεση της επιφύλαξης του ΄Αρθρου 7, τα επιφανειακά ύδατα, περιλαμβανομένων εκείνων των ποταμών, κατέστησαν ιδιοκτησία του Στέμματος (της Δημοκρατίας μετά το 1960) - (βλ. Christodoulos St. Tsiarta and Another v. Kodros Kyriacou Yiapana and Another (1962) C.L.R. 198).Το εύρημα του Δικαστηρίου - ότι ο Χριστόδουλος Παπαδόπουλος αντλούσε χωρίς διακοπή νερό από τον ποταμό Κλαβάρη για την άρδευση των κτημάτων του, για την περίοδο των τριάντα ετών - βασίστηκε σε:-
(α) προφορική μαρτυρία (για τη χρήση του νερού από το Χριστόδουλο Παπαδόπουλο κατά τη δεκαετία του 1920 και μετέπειτα)
(β) δικαστική απόφαση της 22ας Απριλίου, 1920, στην Αγωγή 2/19, δηλωτική επελθόντος συμβιβασμού μεταξύ αριθμού ιδιοκτητών γης στις παρυφές του ποταμού Κλαβάρη, οι οποίοι συνενώθηκαν ως ενάγοντες σε αγωγή εναντίον του Χριστόδουλου Παπαδόπουλου, του εναγομένου. Σημείο αντιδικίας, όπως φαίνεται από την εκ συμφώνου εκδοθείσα απόφαση, ήταν ο χρόνος άντλησης νερού από τον εναγόμενο κατ' εβδομάδα. Το επίμαχο ζήτημα ήταν ο αντίστοιχος χρόνος, κατά τον οποίο οι αντίδικοι θα έπαιρναν νερό από τον ποταμό για την άρδευση των κτημάτων τους.
Η εκ συμφώνου απόφαση έχει ως ακολούθως:-
"In the District Court of Paphos.
Action No. 2/19
Between: 1. Symeon G. Droushiotis
2. Savvas Antoniou
3. Papa Christoforos Alexiou
4. Hji Papa Michael Hji Lambi
5. Costas Savva Kadjele
6. Charalambos Demetriou
7. Demetrios Alexiou
8. Hji Theodosis Hji Kyriakou
9. Kyriakos Hji Filippou
10. Michael Kakoyiannis
11. Anastasia Hji Lambi
12. Savvas Hji Nicola
13. Panayiotis Theodorou
14. Hji Georghios Hji Nicola of Polis
Chrysochous and Neon Chorion
Plaintiffs
and
Christodoulos Papadopoullos of Kritou Terra
Defendant.
22.4.20.
Settled.
Nos. 1, 4, 5, 6, (I mean) ? to No. 13 plaintiffs in person.
Mr. Mavrommatis representing the plaintiffs in action 1/1919. Hji Hafuz Mehmet Shefire in person and Hji Mehmet Naim the other plaintiff in action No. 1 by his advocate as in this case.
(1) The defendant agrees that the water of the Klavari tributary feeds the Polis river (also called Garili) in dispute.
(2) Plaintiffs recognize that the defendant his heirs, assignees etc. is entitled to use the water of the Klavari river as he wishes, not only on Sunday (from sunrise on Sunday to sunrise on Monday) which Plaintiffs do not claim and which plaintiffs recognize the Sina Metochi is entitled to, but also that defendant has a right of user over the same water for an additional twenty four (24) hours each week namely from sunrise on Monday to sunrise on Tuesday.
(3) The water of Klavari will be diverted by the defendant for the above mentioned times below the 'Katostegi' of Klavari mill in a similar manner as is now being done.
(4) After the defendant has used the water as above the Klavari water shall be returned to its natural course and allowed to join the Polis river without interference from defendant.
Judgment accordingly.
(Sgd.) (Illegible)
23.4.20."
Η εφεσείουσα προσβάλλει την πρωτόδικη απόφαση. Με την έφεσή της, επιδιώκει την ανατροπή της, για τους λόγους που συνοψίζονται πιο κάτω:-
1. Το επισφαλές του ευρήματος - ότι ο Χριστόδουλος Παπαδόπουλος έπαιρνε νερό από τον ποταμό Κλαβάρη για τη συνεχή περίοδο των τριάντα ετών, που προηγήθηκε της θέσπισης του ΚΕΦ. 224. Η προφορική μαρτυρία, υποστήριξαν, η οποία προσάχθηκε, ήταν ασαφής και ατελέσφορη και, ακόμα σημαντικότερο, η απόφαση του 1920 δε στοιχειοθετεί, με το βέβαιο τρόπο που επιβάλλεται ή με οποιοδήποτε τρόπο, ότι ο Χριστόδουλος Παπαδόπουλος αντλούσε νερό από τον ποταμό για οποιαδήποτε περίοδο πριν την ημερομηνία του συμβιβασμού ή, έστω, της καταχώρισης της αγωγής.
2. Το ανυπόστατο της νομικής διαπίστωσης - ότι το δικαίωμα το οποίο παρείχε το ΄Αρθρο 1265 του Οθωμανικού Αστικού Κώδικα επεβίωσε της θέσπισης του ΚΕΦ. 341. Υποστήριξαν ότι ο Νόμος αυτός κατάργησε το δικαίωμα.
3. Το νομικά εσφαλμένο της θέσης που προκύπτει από την απόφαση - ότι δικαίωμα, το οποίο κτάται βάσει του ΄Αρθρου 7 του ΚΕΦ. 224, περιέρχεται, άνευ ετέρου, στα πρόσωπα στα οποία μεταβιβάζεται η ιδιοκτησία του κτήματος. Προς υποστήριξη των θέσεών τους σ' αυτό το σημείο, επικαλέστηκαν τις Φιλίππου ν. Στυλιανού (1992) 1 Α.Α.Δ. 448 και Τιτσινίδης ν. Ρεσιάτ
Οι εφεσίβλητοι αντιλέγουν ότι δεν παρέχεται πεδίο για την ανατροπή του ευρήματος - ότι ο Χριστόδουλος Παπαδόπουλος αντλούσε νερό από τον ποταμό Κλαβάρη για την άρδευση των κτημάτων του, για τη συνεχή περίοδο των τριάντα ετών, πριν τη θέσπιση του ΚΕΦ. 224. Υποστηρίζουν, επίσης, ότι ορθά έκρινε το πρωτόδικο Δικαστήριο ότι το ΚΕΦ. 341 άφησε άθικτο το δικαίωμα το οποίο παρείχε το ΄Αρθρο 1265 του Οθωμανικού Αστικού Κώδικα στους ιδιοκτήτες παρόχθιων περιοχών.
Πριν επιληφθούμε των θεμάτων, τα οποία θίγονται με την έφεση, είναι ωφέλιμο να προβούμε σε θεώρηση του νομικού καθεστώτος, το οποίο διήπε τη χρήση του νερού των ποταμών από τους ιδιοκτήτες παραποτάμιων περιοχών πριν το 1946, και στον παραλληλισμό εκείνου του νομικού καθεστώτος με το καθεστώς που εισήγαγε το ΄Αρθρο 7 του ΚΕΦ. 224. Σημείο εκκίνησης στη διαδρομή αυτή αποτελεί το ΄Αρθρο 1265 του Οθωμανικού Αστικού Κώδικα, οι πρόνοιες του οποίου, όπως αποτυπώνονται στα Ελληνικά, είναι οι εξής:-
«΄Εκαστος δύναται να αρδεύη τας γαίας αυτού εκ των αδεσπότων ποταμών.»
«Και να ανοίξη αύλακα, ίνα αρδεύη τας γαίας του και να κατασκευάση μύλον.»
«Αλλ' υπό τον όρον να μη βλάπτη άλλον.»
Η άσκηση του δικαιώματος το οποίο παρείχε το ΄Αρθρο 1265 συναρτόταν με σειρά άλλων διατάξεων του Οθωμανικού Αστικού Κώδικα, ιδιαίτερα με το ΄Αρθρο 1269, όπως υποδεικνύεται στη
Hj. Loizo Hj. Stassi and Others v. Ahmet Vehim and Others 1 C.L.R. 91. Στην ίδια απόφαση, εξηγείται ότι το δικαίωμα χρήσης του νερού του ποταμού δεν είναι προσωπικό, αλλά συναφές προς τη γη, για την άρδευση της οποίας γίνεται η άντληση.Πρέπει να διευκρινιστεί ότι το δικαίωμα, το οποίο παρείχε το ΄Αρθρο 1265
, δε συναρτάτο με χρησικτησία, δηλαδή τη συνεχή και αδιάλειπτη χρήση του νερού για οποιαδήποτε χρονική περίοδο. Αποτελούσε αυτοτελές δικαίωμα, αλληλένδετο με τη γειτνίαση κτήματος στον ποταμό και τη χρήση των υδάτων του για σκοπούς άρδευσής του.Το ΚΕΦ. 341 δε φαίνεται να είχε καταργήσει το δικαίωμα το οποίο παρείχε στους ιδιοκτήτες παραποτάμιων περιοχών το ΄Αρθρο 1265 του Οθωμανικού Αστικού Κώδικα. Δε θα επεκταθούμε, όμως, στο θέμα αυτό, για τον εξής λόγο: Το δικαίωμα το οποίο παρέχει το ΄Αρθρο 7 του ΚΕΦ. 224 συναρτάται με τη χρησικτησία, δηλαδή τη χρήση του νερού του ποταμού για την άρδευση κτημάτων, για τη συνεχή περίοδο των τριάντα ετών. Διακρίνεται από το δικαίωμα το οποίο παρείχε το ΄Αρθρο 1265 του Οθωμανικού Αστικού Κώδικα, το οποίο ήταν ανεξάρτητο από προηγούμενη χρήση. Δικαιωματικά οι ιδιοκτήτες γης που γειτνίαζε με ποταμό έπαιρναν νερό για την άρδευση των κτημάτων τους.
Το δικαίωμα, το οποίο αναγνωρίστηκε στην προκείμενη υπόθεση, σχετίζεται άμεσα και αποκλειστικά με τις πρόνοιες του ΄Αρθρου 7 του ΚΕΦ. 224. Η απόδειξη της ύπαρξής του είναι το πρώτο θέμα με το οποίο θα ασχοληθούμε, σύμφωνα με τη διάταξη των επιδίκων θεμάτων, όπως τα έχουμε προκαθορίσει.
Θα επικεντρωθούμε στην περίοδο μεταξύ 1916-1919 και 1920, για να αποφασίσουμε κατά πόσο η μαρτυρία ενώπιον του Δικαστηρίου κατέδειξε ότι και κατά την περίοδο εκείνη ο Χριστόδουλος Παπαδόπουλος αντλούσε νερό για σκοπούς άρδευσης των γαιών του από τον ποταμό Κλαβάρη. Η απόφαση του πρωτόδικου Δικαστηρίου, στο επίμαχο ζήτημα, έχει ως ακολούθως:-
«(3) Προχωρώντας χρονολογικά φθάνουμε στις πρόνοιες του Περί Ακινήτου Ιδιοκτησίας (Διακατοχή, Εγγραφή και Εκτίμηση) Νόμου, Κεφ. 224 που θεσπίστηκε την 1/9/1946 και που προνοεί για άσκηση τοιούτου δικαιώματος διά πλήρη περίοδο τριάντα (30) ετών πριν την 1/9/1946. ΄Οσον αφορά αυτήν την κατάσταση πραγμάτων έχουμε τη γνώμη ότι το δικαίωμα άρδευσης των κτημάτων αυτών ασκείτο για τρίαντα (30) χρόνια που απαιτείται από το Νόμο και τούτο γιατί θεωρούμε ότι κατά την ημερομηνία που εκδόθηκε η απόφαση 2/19 αυτή αναφερόταν σε γεγονότα προ της ημερο-μηνίας έκδοσης της, συμπέρασμα που εύκολα και εύλογα εξάγεται από τον τρόπο και το λεκτικό της σύνταξης της απόφασης αυτής.»
Και το ερώτημα, το οποίο εγείρεται, είναι κατά πόσο η απόφαση στην Αγωγή 2/19 είναι δηλωτική για τη χρήση του νερού του ποταμού Κλαβάρη από το Χριστόδουλο Παπαδόπουλο, για οποιαδήποτε περίοδο προγενέστερη της ημερομηνίας έκδοσης της εκ συμφώνου δικαστικής απόφασης στις 22 Απριλίου, 1920, ή, έστω, πριν την έγερση της αγωγής το 1919.
Διαφαίνεται, από το κείμενο της απόφασης (δεν κατατέθηκε άλλο στοιχείο για την αγωγή), ότι οι διάδικοι ήταν ιδιοκτήτες κτημάτων, που συνόρευαν ή βρίσκονταν κοντά στον ποταμό Κλαβάρη και ότι το αντικείμενο της αντιδικίας ήταν ο διαμοιρασμός του χρόνου, επί εβδομαδιαίας βάσεως, για τη χρήση του νερού του ποταμού. Το ΄Αρθρο 1265 του Οθωμανικού Αστικού Κώδικα κάμνει πρόνοια για τη σύμμετρη χρήση του νερού του ποταμού από τους δικαιούχους.
Η απόφαση είναι όντως δηλωτική, στο πλαίσιο της αντιδικίας των μερών στην αγωγή, ότι ο Χριστόδουλος Παπαδόπουλος εδικαιούτο να αντλεί νερό από τον ποταμό Κλαβάρη για την άρδευση των κτημάτων του, κατά την καθορισθείσα εβδομαδιαία περίοδο. Το δικαίωμά του επήγαζε, όπως μπορεί να υποτεθεί, από τις διατάξεις του ΄Αρθρου 1265 και όχι από τη χρήση του νερού του ποταμού για οποιαδήποτε περίοδο προγενέστερη της ημέρας που έγινε ο συμβιβασμός, 22 Απριλίου, 1920. Η υπόθεση αυτή μπορεί να προεκταθεί μέχρι το 1919, που κινήθηκε η αγωγή. Πέραν της αναγνώρισης ότι ο Χριστόδουλος Παπαδόπουλος είχε δικαίωμα άντλησης νερού από τον ποταμό Κλαβάρη, η απόφαση δεν είναι δηλωτική, ούτε εξυπακούει ότι ο δικαιούχος αντλούσε νερό από τον ποταμό για οποιαδήποτε προηγούμενη της αγωγής περίοδο. Υπό το φως αυτής της διαπίστωσης, παραμένει κενό τριών ετών για τη συμπλήρωση της περιόδου της αδιάλειπτης χρήσης των τριάντα ετών, για τη στοιχειοθέτηση του δικαιώματος που προβλέπει το ΄Αρθρο 7, περίοδος για την οποία δεν προσάχθηκε οποιαδήποτε μαρτυρία. Είναι θεμελιωμένο ότι η χρησικτησία αποδεικνύεται με θετική μαρτυρία - (βλ., μεταξύ άλλων,
Christodoulos St. Tsiarta and Another v. Kodros Kyriacou Yiapana and Another (1962) C.L.R. 198. Agathi Charalambous etc. v. Ioannis K. Ioannides (1969) 1 C.L.R. 72 και Agapiou v. Panayiotou (1988) 1 C.L.R. 257). Η απουσία μαρτυρίας για τη χρήση του νερού του ποταμού από το Χριστόδουλο Παπαδόπουλο για οποιαδήποτε περίοδο πριν το 1919 καταρρίπτει το βάθρο του αναγνωρισθέντος, βάσει του ΄Αρθρου 7 του ΚΕΦ. 224, δικαιώματος.΄Αλλη ένσταση, στη στοιχειοθέτηση οποιωνδήποτε γεγονότων από την απόφαση του 1920, συναρτάται με το χαρακτήρα της. Η απόφαση ήταν δεσμευτική για τους διαδίκους
. όχι για το Στέμμα ή οποιοδήποτε άλλο. Μόνο αποφάσεις in rem, όπως εξηγείται στη Nicolaides v. Yerolemi (1984) 1 C.L.R. 742, ενέχουν δέσμευση και δημιουργούν δεδικασμένο έναντι προσώπων που δεν είναι διάδικοι.Για τους λόγους που έχουμε εκθέσει, καταλήγουμε, αντίθετα προς την απόφαση του πρωτόδικου Δικαστηρίου, ότι δεν αποδείχθηκε ότι ο Χριστόδουλος Παπαδόπουλος απέκτησε δικαίωμα άρδευσης των κτημάτων του από τον ποταμό Κλαβάρη, βάσει του ΄Αρθρου 7 του ΚΕΦ. 224. Η κατάληξη αυτή σφραγίζει την τύχη της έφεσης και καθιστά περιττή την εξέταση οποιουδήποτε άλλου θέματος που τέθηκε με αυτή.
Η έφεση επιτυγχάνει με έξοδα ενώπιόν μας και ενώπιον του πρωτόδικου Δικαστηρίου. Η πρωτόδικη απόφαση παραμερίζεται και η αγωγή απορρίπτεται.
Π.
Δ.
Δ.
/ΑυΦ, ΜΠ