CyLaw | Αναφορικά μ'εμάς | Επικοινωνία

(2000) 1 ΑΑΔ 2060

ΕΝΩΠΙΟΝ: ΠΙΚΗ, Π., ΝΙΚΗΤΑ, ΑΡΤΕΜΙΔΗ, ΑΡΤΕΜΗ,

Μεταξύ:-

Καϊμακλί, Λευκωσία,

ΠΙΚΗΣ, Π.: Στις 5 Σεπτεμβρίου, 1998, ο Παντελής Γιωργαλλάς αποτάθηκε στο Οικογενειακό Δικαστήριο, με αίτημα την έκδοση διαταγής ότι ο Στέλιος, παιδί το οποίο έφερε στον κόσμο κατά τη διάρκεια του γάμου τους, την 1η Ιουλίου, 1991, η πρώην σύζυγός του Σούλλα Χ" Χριστοδούλου, δεν είναι γνήσιο τέκνο του. Ο γάμος του με τη Σούλλα διαλύθηκε στις 22 Ιουνίου, 1995. Ο Παντελής, που τεκμαίρεται ότι είναι ο φυσικός πατέρας του Στέλιου, εξαιτείται την αποκήρυξη της πατρότητάς του.

Ο Δικαστής του Οικογενειακού Δικαστηρίου, ο οποίος επιλήφθηκε της αίτησης, παρέπεμψε τα εγερθέντα ζητήματα αντισυνταγματικότητας του ΄Αρθρου 11(1)(α) του Νόμου προς κρίση από το Ανώτατο Δικαστήριο - (βλ. Νικολάου & άλλου (1991) 1 Α.Α.Δ. 1045).

Το ΄Αρθρο 144 του Συντάγματος προβλέπει την παραπομπή θεμάτων, που άπτονται της συνταγματικότητας νόμων, ή αποφάσεων από τα κατώτερα δικαστήρια της χώρας, στο Ανώτατο Δικαστήριο, εφόσον η κρίση τους είναι ουσιώδης για τη διάγνωση υπόθεσης η οποία εκκρεμεί ενώπιον του δικαστηρίου. (Η διαδικασία της παραπομπής από τα κατώτερα δικαστήρια, οι αποφάσεις των οποίων υπόκεινται σε έφεση στο Ανώτατο Δικαστήριο, ατόνησε από την καθίδρυση του Ανωτάτου Δικαστηρίου το 1964 - ο περί Απονομής της Δικαιοσύνης (Ποικίλαι Διατάξεις) Νόμος του 1964, (Ν. 33/64) - The Attorney-General of the Republic v. Mustafa Ibrahim and Others (1964) C.L.R. 195 - (Από το Οικογενειακό Δικαστήριο χωρεί έφεση ενώπιον του Δευτεροβάθμιου Οικογενειακού Δικαστηρίου και όχι ενώπιον του Ανωτάτου Δικαστηρίου - βλ. ΄Αρθρο 4 του Ν. 95/89 (νόμου τροποποιητικού του Συντάγματος) και ΄Αρθρο 21 του περί Οικογενειακών Δικαστηρίων Νόμου του 1990, (Ν. 23/90).).)

Θα επικεντρωθούμε στη θεώρηση της συνταγματικότητας της πρώτης προθεσμίας του ενός έτους, που θέτει το ΄Αρθρο 11(1)(α).

Στη Yiannis Fekkas v. The Electricity Authority of Cyprus (1968) 1 C.L.R. 173, το Ανώτατο Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η καθιέρωση προθεσμιών για την άσκηση δικαιωμάτων που παρέχει ο νόμος δεν αντίκειται προς τις διατάξεις του ΄Αρθρου 30.1 του Συντάγματος, νοουμένου ότι η προθεσμία, η οποία τίθεται, δεν είναι περιοριστική, σε βαθμό που να αντιστρατεύεται την αποτελεσματική άσκηση του δικαιώματος.

Στη Fekkas, (ανωτέρω), το Ανώτατο Δικαστήριο είχε κληθεί να αποφασίσει κατά πόσο οι πρόνοιες του ΄Αρθρου 2 του περί Δημοσίων Υπαλλήλων (Προστασία) Νόμου, ΚΕΦ. 313, το οποίο ίσχυε και σε απαιτήσεις εναντίον της Αρχής Ηλεκτρισμού βάσει των διατάξεων του ΄Αρθρου 11(2) του περί Ανάπτυξης Ηλεκτρισμού Νόμου, ΚΕΦ. 171, ήταν, λόγω της βραχύτητας της προβλεπόμενης προθεσμίας των τριών μηνών, αντίθετο προς το ΄Αρθρο 30.1 του Συντάγματος. Παράλληλα, το Ανώτατο Δικαστήριο κλήθηκε να αποφασίσει κατά πόσο η ίδια νομοθετική διάταξη προσέκρουε στις διατάξεις του ΄Αρθρου 28.1 του Συντάγματος, λόγω της διάκρισης που επιφέρει μεταξύ της προθεσμίας που τάσσεται για την έγερση απαιτήσεων εναντίον του δημοσίου και της προθεσμίας (χρονικά μακρύτερης) που τίθεται για όμοιας φύσεως απαιτήσεις εναντίον άλλων προσώπων, που καθορίζονται από άλλους νόμους - (βλ. περί Παραγραφής Νόμο, ΚΕΦ. 15).

Και στα δύο ερωτήματα αντισυνταγματικότητας του ΄Αρθρου 11(2) του ΚΕΦ. 171, το Ανώτατο Δικαστήριο στη Fekkas έδωσε καταφατική απάντηση. Το ακόλουθο απόσπασμα από την απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου, που δόθηκε από τον Τριανταφυλλίδη, Δ., (όπως ήταν τότε), εκθέτει τη θέση του:- (σελ. 190)

Το ΄Αρθρο 6(1) της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την Προάσπιση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και των Θεμελιωδών Ελευθεριών, (η «Σύμβαση»), καθιερώνει τη διάγνωση των αστικών δικαιωμάτων και της ποινικής ευθύνης ατόμου από ανεξάρτητο και αμερόληπτο δικαστήριο, σύμφωνα με τα θέσμια δικαίας δίκης, αναφαίρετο δικαίωμά του. Παρόλο που το ΄Αρθρο 6(1) της Σύμβασης δεν κατοχυρώνει ρητά δικαίωμα πρόσβασης στο δικαστήριο, αυτό έχει ερμηνευθεί ότι περιλαμβάνει τέτοιο δικαίωμα, αποκλειομένων αυθαίρετων ή παράνομων περιορισμών. Δεν αποκλείεται όμως ο χρονικός περιορισμός της πρόσβασης, με την καθιέρωση προθεσμιών, νοουμένου ότι αυτές δεν είναι ασφυκτικές, σε βαθμό που να πλήττουν τη δραστικότητα του δικαιώματος. Αφετέρου, ο χρονικός περιορισμός πρέπει να είναι, σε γενικές γραμμές, ανάλογος προς το σκοπό ο οποίος επιδιώκεται με την καθιέρωση της προθεσμίας και η προθεσμία να αντιστοιχεί προς αυτό. Σ' αυτό το πεδίο αναγνωρίζεται βαθμός ελευθερίας (margin of appreciation) σε κάθε χώρα να καθορίσει την προθεσμία, σύμφωνα με τα ιδιαίτερα δεδομένα της^. δίχως η ευχέρεια αυτή του νομοθέτη να υπερακοντίζει τη δικαστική λειτουργία ως τον τελικό κριτή του συμβατού του περιορισμού με το κατοχυρωμένο δικαίωμα.

Σε σειρά αποφάσεών του, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων διακήρυξε ότι το ΄Αρθρο 6(1) της Σύμβασης εξασφαλίζει δικαίωμα πρόσβασης στο δικαστήριο. Το δικαίωμα υπόκειται σε περιορισμούς αναφορικά με την άσκησή του, οι οποίοι μπορεί να προσλάβουν τη μορφή προθεσμιών, τιθέμενων από το νομοθέτη - (βλ., μεταξύ άλλων, Golder v UK A 18 (1975)^. Airey v Ireland A 32 (1979)^. See Thornberry, 29 ICLQ 250 (1980)^. Ashingdane v UK A 93 para 57 (1985)).

Στην Case of Stubbings and Others v. The United Kingdom (36-37/1995/542-543/628-629), το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων διευκρίνισε ότι περίοδοι παραγραφής δικαιωμάτων εξυπηρετούν θεμιτούς σκοπούς, συνυφασμένους με τη βεβαιότητα ως προς τα δικαιώματα του ανθρώπου και την τελεσιδικία. Το δικαίωμα πρόσβασης στο δικαστήριο, υποδεικνύεται, δεν είναι απόλυτο^. εκ της φύσεώς του, υπόκειται σε ρύθμιση από την πολιτεία. Τα κράτη μέλη απολαμβάνουν βαθμό ελευθερίας (margin of appreciation) στον καθορισμό των προθεσμιών^. παραμένει όμως το δικαστήριο ο τελικός κριτής του συμβατού του περιορισμού με τα θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου. Το βασικό κριτήριο για το παραδεκτό της προθεσμίας, η οποία καθορίζεται, προσδιορίζεται στο ακόλουθο απόσπασμα της απόφασης του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου:- (page 14 of 23)

Στην X. v Sweden, Application No 9707/82, Decision of 6 October 1982, η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων επεσήμανε ότι η αποκήρυξη της πατρότητας ανάγεται στα αστικά δικαιώματα και υποχρεώσεις του ανθρώπου. Κατά συνέπεια, μπορεί η άσκηση του δικαιώματος να υποβληθεί σε χρονικούς περιορισμούς. Η καθιέρωση προθεσμιών, υποδείχθηκε, είναι αλληλένδετη με την καλή απονομή της δικαιοσύνης.

Ο καθορισμός προθεσμιών συναρτάται με τη λελογισμένη διεκδίκηση των δικαιωμάτων του ανθρώπου και τις επιπτώσεις που ενέχει η χρονικά απεριόριστη δυνατότητα διεκδίκησής τους στα δικαιώματα και υποχρεώσεις τρίτων. Η απουσία προθεσμιών, εξ αντικειμένου, δημιουργεί κλίμα αβεβαιότητας στο τι ανήκει στο άτομο και ποιες είναι οι υποχρεώσεις του. Το επιβεβλημένο της επιβολής χρονικών περιορισμών στη διεκδίκηση δικαιωμάτων αναγνωρίστηκε από το δίκαιο της επιείκειας, προ πολλού χρόνου, με την καθιέρωση της αρχής ή του δόγματος "laches" (ολιγωρία), σύμφωνα με το οποίο ουσιαστική καθυστέρηση στην άσκηση δικαιωμάτων, συνοδευόμενη από συνθήκες που καθιστούν άδικη την προβολή τους, παρεμβάλλει εμπόδιο στη διεκδίκησή τους.

Το ΄Αρθρο 15.1 του Συντάγματος εγγυάται το σεβασμό της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής του ανθρώπου. Ανάλογο δικαίωμα εγγυάται και το ΄Αρθρο 8 της Σύμβασης, που αποτέλεσε το πρότυπο για τη διαμόρφωση του ΄Αρθρου 15.1 του Συντάγματος.

Το αντικείμενο, η ερμηνεία και το πεδίο εφαρμογής του ΄Αρθρου 15.1 του Συντάγματος αποτέλεσαν θέμα πολλών δικαστικών αποφάσεων - (βλ. Georghiades (1983) 2 C.L.R. 33^. Αστυνομία ν. Γιάλλουρου (1992) 2 Α.Α.Δ. 147).

Διασταλτική μπορεί να χαρακτηριστεί η προσέγγιση των κυπριακών δικαστηρίων στον προσδιορισμό του εύρους και της εμβέλειας του ΄Αρθρου 15.1 και συσταλτική η ερμηνεία των διατάξεων του ΄Αρθρου 15.2, ως προς τη δυνατότητα περιορισμού των δικαιωμάτων που κατοχυρώνονται - (βλ. Πρόεδρος της Δημοκρατίας ν. Βουλής των Αντιπροσώπων, Αναφορά Αρ. 2/99, 12 Μαΐου, 2000).

Στη Marckx Case A 31, Para 36 (1979), κρίθηκε ότι το ΄Αρθρο 8(1) της Σύμβασης επιβάλλει υποχρέωση στα κράτη μέλη προς καθιέρωση κανόνα δικαίου, ο οποίος να διασφαλίζει την ενσωμάτωση, στην οικογένεια, τέκνου που γεννήθηκε έξω από το γάμο.

Στην Case of R v. The United Kingdom, Series A, Vol. 121, 105, υποδεικνύεται ότι, παρόλο που το ΄Αρθρο 8 της Σύμβασης δεν εξασφαλίζει ρητά τη συμμετοχή των γονέων σε αποφάσεις που επηρεάζουν την τύχη των παιδιών τους, η συμμετοχή τους σε τέτοιες αποφάσεις εξυπακούεται από αυτή τούτη τη φύση του δικαιώματος της οικογενειακής ζωής, που κατοχυρώνει το ΄Αρθρο 8.

Στη Rasmussen, Judgment of 28 November 1984, Series A: Judgment and Decisions, Vol. 87, αποφασίστηκε ότι παρέχεται στα κράτη μέλη ευχέρεια υπαγωγής της άσκησης του κατά φύσιν αστικού δικαιώματος αποκήρυξης της πατρότητας σε χρονικούς περιορισμούς. Εμπλέκεται, επομένως, το δικαίωμα αποκήρυξης της πατρότητας με την πρόσβαση στο δικαστήριο, που κατοχυρώνει το ΄Αρθρο 6(1) της Σύμβασης, και, κατά βάση, ανάλογα είναι τα κριτήρια θεώρησης του παραδεκτού της προθεσμίας προσφυγής στο δικαστήριο.

Το ΄Αρθρο 35 του Συντάγματος υπεισέρχεται στην άσκηση κάθε έκφανσης της πολιτειακής λειτουργίας. Δεσμεύει τη Βουλή να νομοθετεί, την Εκτελεστική Εξουσία να διοικεί και τη Δικαστική Εξουσία να δικάζει, υπό το πρίσμα και σύμφωνα με τις εγγυήσεις που παρέχουν στον άνθρωπο τα Θεμελιώδη Δικαιώματα και οι Ελευθερίες του Ατόμου, που κατοχυρώνονται στο Μέρος ΙΙ του Συντάγματος. Δεν καθιερώνει δικαιώματα άλλα από εκείνα που κατοχυρώνουν τα ΄Αρθρα 6-34 του Συντάγματος, (περιλαμβανομένων). Επομένως, εάν η ταχθείσα προθεσμία του ενός έτους είναι συμβατή προς τα ΄Αρθρα 30.1 και 15.1 του Συντάγματος, που επικαλείται ο αιτητής, παραδεκτή καθίσταται και η θεσμοθέτησή της από το νομοθέτη.

Απόφασή μας είναι ότι η χρονική περίοδος του ενός έτους, η οποία τάσσεται από το ΄Αρθρο 11(1)(α) του Νόμου για την άσκηση του δικαιώματος αποκήρυξης της πατρότητας, δεν αντίκειται σε, ούτε αντιβαίνει προς οποιαδήποτε από τις προταθείσες διατάξεις του Συντάγματος.